Kościół zbudowali toruńscy protestanci w 1756 r. w stylu późnobarokowym, wg toruńskiego projektu Ephraima Schrögera. Nastąpiło to po wieloletnich utarczkach i utrudnieniach ze strony katolików - zwłaszcza zakonu jezuitów, sprzeciwów katolickiej szlachty Rzeczypospolitej, biskupów i prymasa. Historia budowy tego kościoła jest bowiem bardzo dobrym przykładem agresywnej nietolerancji religijnej panującej w XVIII-wiecznej Polsce (zobacz: Historia powstania kościoła Ducha św.)

Powstanie tego kościoła bezpośrednio wiąże się z tą sytuacją, której w Toruniu najbardziej jaskrawym wyrazem był nieadekwatnie surowy i tendencyjny wyrok sądu aserorskiego dotyczący wydarzeń słynnego tumultu toruńskiego w 1724 r., którego jednym z punktów było odebranie toruńskim protestantom ich głównej świątyni - kościoła Mariackiego.

Utrata kościoła Mariackiego w 1724 r. była ogromnym szokiem dla protestantów w całych Prusach Królewskich. Protestanci toruńscy zorganizowali prowizoryczną kaplicę w Dworze Artusa, która służyła im przez kolejne 30 lat. Jednak nie była wystarczająca dla wszystkich członków (stanowili oni prawie 50% mieszkańców Torunia), którzy wobec tego musieli uczestniczyć w nabożeństwach w innych toruńskich kościołach protestanckich - kościele św. Jerzego i kościele św. Katarzyny.

Nowy kościół stanął w Rynku Staromiejskim dopiero po latach sporów religijnych, w które zaangażowana została cała Rzeczpospolita. Nie obyło się też bez interwencji króla polskiego, Augusta III Sasa, który najpierw wstrzymał rozpoczętą budowę, później zezwolił na nią, choć w okrojonej formie: bez wieży i dzwonów. Wieżę dobudowano dopiero w 1899 r., tj. w nowych warunkach - wtedy, gdy skłócona wewnętrznie Rzeczpospolita już nie istniała, a Toruń był w Królestwie Prus.

 

Aż do 1945 r. był to kościół protestancki (ewangelicko-augsburski) pw. Krzyża Św., po czym przejęty przez katolików - jezuitów (o ironio tych samych, którzy najgłośniej sprzeciwiali się budowie tej świątyni). Jest odtąd kościołem katolickim, jednocześnie akademickm dla założonego w 1945 r. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, najstarszej i największej uczelni w północnej Polsce.

 

Wnętrze kościoła niestety uległo niekorzystnym i niszczycielskim zmianom w 1945 r. po przejęciu przez jezuitów - usunięto kilkanaście elementów zabytkowego wyposażenia protestanckiego często z XVIII w. (m.in. tarcze ze złoconymi gwiazdami na sklepieniu, epitafia burmistrzów Antoniego Gieringa, zm. 1759 r. i Christiana Klosmanna, zm. 1774 r., elementy ołtarza głównego, tablica pamiątkowa ku czci prezydenta J. G. Rösnera) oraz rozebrano empory w nawach bocznych; zaginęły portrety pastorów, ewangelickie konfesjonały i płyty nagrobne przeniesione z cmentarza św. Jerzego.). Wtedy też zmieniono wezwanie na Ducha Św.

Wnętrze kościoła jest skromne - co wynika też m.in. z zasad protestanckich, jednak podziwiać możemy kilka wymownych i cennych zabytków i dzieł sztuki.

 

 

 

 

 

Stare Miasto, Rynek Staromiejski 14

100 m na zach. od pomnika M. Kopernika

 

 

w dni powszednie: 8.00, 9.00, 15.30, 19.00
w niedziele i święta: 8.00, 10.00, 12,00, 15.30, 17.00, 19.00, 20.30

 

Kościół udostępniony jest codziennie o każdej porze roku, bez wyznaczonych godzin zwiedzania. Zwiedzanie bez opłat.