Ulica Prosta

 

Ulica Prosta znajduje się na Nowym Mieście, prowadzi z zachodniego narożnika Rynku Nowomiejskiego w kierunku północno-zachodnim. Dawniej należała do najważniejszych i głównych ulic Nowego Miasta Torunia prowadząc z jego rynku do Bramy Prawej (Prostej). Licząc 260 m jest najdłuższą nowomiejską ulicą. Tędy wiodła jedna z toruńskich odnóg szlaku handlowego z Torunia na północ - do Chełmna, biskupiej Chełmży, Malborka, Elbląga, Gdańska.

 

Ulica Prosta jest jedną z nielicznych, która od średniowiecza na całym swym odcinku zachowywała zawsze tę samą nazwę, chociaż dziś inaczej rozumianą.

Chociaż faktycznie ulica ta jest idealnie linią prostą, to jednak jej określenie nie do tego się odnosi, a dzisiejsza nazwa nie oddaje pierwotnego, prawdziwego znaczenia: "sprawiedliwa", "prawa", "praworządna". Takie tłumaczenie oryginalnej nazwy ulicy (Rechtgasse, Gerechtengasse) wywodzone jest względem jednej z jej przecznic - ul. Wysokiej, którą dawniej (już w średniowieczu) nazywano: od zachodu: Zaułek Jeleni lub ul. Panieńska, od wschodu: Zaułek Lisi. Przecznica ta zlokalizowana jest w północnej części ul. Prostej i Nowego Miasta w ogóle. Dawne nazwy tej przecznicy wskazywały na podział tego fragmentu miasta na część "dobrą" (jelenią, zlokalizowaną w sąsiedztwie klasztoru Dominikanów i kościoła św. Mikołaja) i na część "złą" (lisią, gdzie przy wschodnim krańcu ulicy od przed 1623 r. znajdowała się siedziba kata, katownia oraz od około połowy XVI w. tzw. plac cycowy (Zitzen Platz lub Cziczen Platz) - najpewniej miejsce uprawiania nierządu.

 

Ulica Prosta, będąc główną drogą w ważnym kierunku północnym, od zawsze zamieszkiwana była przez jednych najbogatszych, obok sukienników (zobacz: Sukiennice Nowego Miasta Torunia), mieszczan nowomiejskich - browarników, karczmarzy (np. w 1550 r. browarnicy zasiedlali 17 parceli, a w 1640 r. - 21; zobacz: Browary i piwo toruńskie w okresie przedrozbiorowym).

Jednak właścicielami wielu innych działek byli też przedstawiciele skromniejszych cechów, jak bednarze (związani z produkcją piwa), szewcy, płóciennicy, piekarze.

 

Dziś żadna kamienica ulicy Prostej nie zachowała swej oryginalnej gotyckiej formy. Większość kamienic została całkowicie przebudowana zwłaszcza w XIX w., a zachowały się w nich jedynie piwnice i mury średniowieczne.

Obecnie uwagę przykuwają elewacje klsycystyczne, neorenesansowe w różnych odmianach, secesyjne, spośród których najciekawsze to m.in.:

 

Prosta 5 - pod tym adresem znajdują się dwa budynki.

Budynek północny wyróżnia się elewacją wprost nawiązującą do form klasycznych starożytnych budowli monumentalnych, z obszernym tympanonem, wewnątrz którego kartusz z ornamentami w postaci m.in. ludzkiej głowy i ludzkiej maski. 

W grudniu 1912 r. Max Müller uruchomił tu kino Odeon Lichtspiele, mieszczące do 400 osób na widowni, ze sceną i miejscem dla orkiestry. Kino funkcjonowało tu do 2007 r. (pod różnymi nazwami, kolejno: Cristal, Światowid, Świt, po 1945 r.: Wolność, Kopernik), odkąd istnieje tu sklep sieci Biedronka. Twórca tutejszego kina, wspomniany Max Müller, prowadził też inne takie przybytki w Toruniu, zajmował się też produkcją filmów dokumentalnych i fabularnych (m.in. "Der Thorner Kornblumentag 1911” („Toruński Dzień Bławatka 1911”) i „Noc duchów” (1919).
W budynku południowym pod tym adresem w latach 1890-1912 mieściła się restauracja Zum Lämmchen (Pod Barankiem), czego symbolem jest figura baranka, umieszczona obecnie na konsoli poniżej lewego skrajnego okna I piętra.

 

 

 

 

Prosta 8 - kamienica czynszowa z 1879 r., klasycystyczna, stoi na dwóch średniowiecznyhch parcelach, miejscu dwóch starszych budynków. 

Tutaj po urodzeniu w 1921 r. mieszkał Tony Halik.

 

 

Prosta 10 - kamienica secesyjna z 1902 r. autorstwa Hermanna Sopparta (ur. 1862 r.; młodszego brata Georga Sopparta, zobacz: Dom Georga Sopparta). To jedna z najwcześniejszych kamienic secesyjnych w Toruniu.

 

 

Prosta 17 - to 5-osiowa kamienica Paula Trautmanna z 1896 r. utrzymana w stylistyce neorenesansu włoskiego.
Pomiędzy oknami najwyższej kondygnacji uwagę zwraca malarska dekoracja przedstawiająca kompozycje symbolicznych przedmiotów, m.in. kaduceusz, klepsydrę, rozłożoną księgę, uskrzydlone koło, dzban, kielich oraz herb cechowy malarzy.

 

 

 

Prosta 27 - kamienica z końca XIX w. o ciekawej formie nawiązującej do renesansu włoskiego.

Budynek jest narożny (narożnik ścięty, z łukową niszą na I piętrze) z elewacją główną pięcioosiową (na każdą oś składa się para okien na każdej kondygnacji), zachowującą pełną symetrię. W osi symetrii znajduje się ryzalit w obrębie parteru i I piętra, w którym łukowy otwór wejściowy. Nad nim pas gzymsu z płaskorzeźbami (głowy kobiece wśród ornamentów roślinnych), a powyżej - na wysokości I piętra - dwa łukowe okna na kształt biforium ujęte po bokach parami pilastrów i wydatnym gzymsem powyżej, w którym ornament w formie plecionki.

 

 

 

Prosta 37 - to okazała narożna kamienica czynszowa, zbudowana przez Hermanna Steinerta w 1883 r., położona jest w ostrym kącie zbiegających się ulic (Prostej i Dominikańskiej). Te urbanistyczne okoliczności powodują, że plan kamienicy ma kształt niemal trójkątny, a najbardziej wyróżniającym i dominującym elementem budynku jest niemal okrągły ryzalit w miejscu zbiegu ulic. Pomiędzy wąskimi jego oknami elewacja ozdobiona jest korynckimi pilastrami.
Takie same korynckie pilastry zastosowano między oknami I piętra w osi centralnej z głównym wejściem w elewacji wschodniej.