Średniowieczne ulice i place Torunia
Czy to brukowane wąskie zaułki, czy aleje wysadzane drzewami, czy duże place na imprezy, czy kameralne nastrojowe zakątki - wszystkie wołają o Twoją uwagę. Stary Toruń jest pełen opowieści i historii, czasem niewiarygodnych i przedziwnych, w których będziesz chciał pozostać godzinami.
Miejsca, które łączą historię i radość życia. Stare, ale żywe. Krótko mówiąc, ulice i place pełne historii, w których będziesz chciał chłonąć toruńskość godzinami.
Wraz z naszym przewodnikiem możesz zgłębić nie tylko to, ale również codzienne życie i kontekst historyczny >>>
Układ ulic w toruńskim Średniowiecznym Zespole Miejskim charakteryzuje regularność rozplanowania, w związku z czym mamy do czynienia z układem szachownicowym. Szczególnie wyraźnie jest to widoczne w przypadku Nowego Miasta, które założono 31 lat później niż Stare Miasto, i któremu jednorazowo od podstaw wytyczono równą siatkę ulic, a także w południowej - najstarszej części Starego Miasta, którą to cześć wytyczono wcześniej (przed 1251 r.). Z kolei północna część Starego Miasta, powstała jako kolejny etap rozwoju Torunia w latach 50. XIII w., wykazuje mniej regularny rozkład ulic, który dostosować musiał się do powstałego wcześniej osadnictwa przedmiejskiego.
Cała sieć uliczna średniowiecznego centrum Torunia wykazuje przejrzystość i celowość układu urbanistycznego, będącego wyrazem dobrej organizacji życia społeczno-gospodarczego średniowiecznego miasta. Układ ten był zawsze tak doskonały, że w ciągu stuleci nie uległ zmianom. Toruński układ urbanistyczny średniowiecznego zespołu staromiejskiego, sprzężonego z zamkiem krzyżackim i mający cechy nadrzecznego miasta portowego jest jednym z nielicznych tak rozległych, dobrze zachowanych i cennych przykładów średniowiecznego rozplanowania miast na obecnych ziemiach polskich. Było to jednym z argumentów za wpisaniem Torunia na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Cała sieć uliczna średniowiecznego centrum Torunia wykazuje przejrzystość i celowość układu urbanistycznego, będącego wyrazem dobrej organizacji życia społeczno-gospodarczego średniowiecznego miasta. Układ ten był zawsze tak doskonały, że w ciągu stuleci nie uległ zmianom. Toruński układ urbanistyczny średniowiecznego zespołu staromiejskiego, sprzężonego z zamkiem krzyżackim i mający cechy nadrzecznego miasta portowego jest jednym z nielicznych tak rozległych, dobrze zachowanych i cennych przykładów średniowiecznego rozplanowania miast na obecnych ziemiach polskich. Było to jednym z argumentów za wpisaniem Torunia na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Związki toruńskiego hanzeatyckiego handlu z rzeką spowodowały, że ulice biegnące prostopadle do nadwiślańskiego nabrzeża portowego są szersze (ok. 16-19 m); liczne ulice biegnące prostopadle do rzeki to cechy miasta portowego; w tej części Starego Miasta powstały liczne spichrze i magazyny na różne towary. Pozostałe ulice Starego Miasta były także dość znacznej szerokości (przeciętnie 12 m) i posiadały bruki już w średniowieczu!; na właścicielach budynków i parcel ciążył bowiem obowiązek brukowania ulic przed posesjami. Wybrukowanie ulic na przedmieściach zarządzono już w 1401 r. - o odkryciu w 2006 r. brukowanej ulicy na Przedmieściu Chełmińskim zobacz: Toruń nie dba o dziedzictwo (XXX: Zabudowa plant na bastionie Chełmińskim).
Znaczna szerokość toruńskich ulic jest nie często spotykana w miastach średniowiecznych, co stanowi kolejny element wyjątkowości.
Układ urbanistyczny Nowego Miasta cechuje się zdecydowanie bardziej regularną siatką ulic, krzyżujących się pod kątem prostym i tworzącym równomierny plan szachownicowy. Ulice tutejsze posiadają szerokość 4 prętów chełmińskich (17 m), a Rynek Nowomiejski 22 pręty (95 m).
Główną ulicą Starego Miasta do czasu powiększenia jego obszaru na północ (do poł. XIII w.) był ciąg ulic Starotoruńskiej i św. Anny (obecnie ul. Kopernika), prowadzący od Bramy Starotoruńskiej (ze Starego Torunia - pierwotnej lokalizacji Torunia z 1231 r.) do placu rynkowego przy parafialnym kościele Świętojańskim. Później, kiedy po 1251 r. powiększono obszar Starego Miasta i wytyczono w obecnym miejscu Rynek Staromiejski, Brama Starotoruńska nadal pozostawała główną i jedyną bramą miejską prowadzącą w kierunku zachodnim.
Badania archeologiczne przeprowadzone w obrębie Starego i Nowego Miasta pozwalają na dokonanie pewnych rekonstrukcji układu przestrzennego z 1. poł. XIII w. Odkryto bowiem w południowej części Starego Miasta kilka wąskich, wyłożonych drewnem uliczek, wiodących w kierunku Wisły, które nie pokrywają się z obecną siatką ulic. Jednym z lepszych przykładów takich ulic jest ta, odsłonięta w piwnicy domu przy ul. Kopernika 15 (Muzeum - Dom M. Kopernika); jest ona prostopadła do ul. Kopernika i skierowana ku Wiśle. Drewniana konstrukcja ulicy, złożona z dranic, oparta jest na poprzecznych legarach. Zarówno odkryte drewniane nawierzchnie ulic, jak i fragmenty domów zalegały 1,7-2,5 m poniżej obecnego poziomu Starego Miasta. Narastająca w ciągu wieków intensywna zabudowa podniosła teren. Zmiana układu ulic z 1. poł. XIII w. i ukształtowanie stanu obecnego nastąpiło ok. poł. XIII w. wraz z rozwojem przestrzennym i ludnościowym Torunia.
Nazwy ulic średniowiecznych w dużej mierze wiążą się z przedstawicielami zawodów, którzy ulice poszczególne zamieszki-wali. Aktem regulującym rozmieszczenie różnych grup ludności był bowiem akt lokacji miasta, tj. w przypadku Torunia prawo chełmińskie. Jednak już w XV w. zmieniała się topografia zawodowa ulic. Ulice noszące nazwy „zawodowe” traciły swój dawny charakter w wyniku obrotu parcelami.
Ulice w mieście średniowiecznym i późniejszym zamykano na noc (lub przy okazji innych potrzeb) specjalnymi grubymi, ciężkimi łańcuchami, umieszczonymi na specjalnych hakach na narożnikach. Jeden z takich haków zachował się na rogu ul. św. Ducha i ul. Kopernika.
