Kamienica ul. Żeglarska 5

 

Kamienica gotycka z XIII/XIV wieku, o fasadzie z glazurowanych kolorowych cegieł. Obecny wygląd fasady powstał w wyniku jej przekształcenia w XVII w., a zwłaszcza w XIX w. i pozbawiony jest pełnej, bogatej ornamentyki gotyckiej. Podobnie układ wnętrz został wtedy przebudowany, zatracając cechy typowej toruńskiej kamienicy z charakterystyczną wysoką sienią na czele.

Budynek powstał jako siedziba ekskluzywnego Bractwa Kupieckiego Najświętszej Marii Panny. Do XVII w. szczyt kamienicy był flankowany dwiema wieżyczkami, a gzyms pomiędzy nimi wyposażony był w krenelaż (ilustracja obok).

 

Przed 1601 r. mieścił się w tu miejski odwach przeniesiony w tymże roku do nowego gmachu na rogu ul. Żeglarskiej i Szerokiej. Następnie, w XVII w. kamienica przeszła w ręce rodu patrycjuszowskiego Zimmermann (zobacz: Kamienica Zimmermanna).
 
Wewnątrz znajdują się cenne, wysokiej klasy artystycznej maryjne gotyckie malowidła ścienne z około 1390-1400 roku, należące do szczytowych osiągnięć ściennego malarstwa gotyckiego na obecnych ziemiach polskich. Powstały one jako wyposażenie siedziny elitarnego, wspomnianego wyżej Bractwa Kupieckiego.

Kamienica została przebudowana w XVII wieku i później destrukcyjnie w XIX wieku, kiedy to całkowicie przekształcono i zatarto historyczny układ wnętrza, likwidując m.in. wysoką sień, zrównując poziomy stropów w przednim i tylnym trakcie i przekształcając kamienicę na czynszową wielomieszkaniową. Z czasu przebudowy XVII-wiecznej pochodzi też szczyt renesansowy flankowany obeliskami, co przywodzi na myśl pierwotny, gotycki wygląd szczytu.

 

W średniowieczu budynek był szczytowy, dwutraktowy, bez przejazdu. Wyróżniał go szczyt schodkowy, flankowany wieżyczkami (na ścianie południowej na wysokości obecnego gzymsu znajdują się przemurowania i relikty kamiennego wspornika - pozostałości naożnej wieżyczki). Być może elewację członowały ostrołuczne wnęki i zachowane lico fasady glazurowanymi kolorowymi cegłami.
 
Niestety wnętrza nie są udostępnione do zwiedzania.

 

Gotyckie malowidła maryjne w kamienicy są przykładem wystroju wnętrza toruńskich bogatych kamienic mieszczańskich w średniowieczu. Zdobnictwo to z jednej strony wynikało z możliwości finansowych bogatego patrycjatu toruńskiego, a z drugiej z jego aspiracji do nadawania prywatnym wnętrzom dekoracji charakterystycznej dla wnętrz sakralnych oraz wnętrz dworskich zdobionych tapiseriami.
Jednak w tym przypadku ta fundacja artystyczna miała jeszcze jeden aspekt - była wyrazem elitarności Bractwa Kupieckiego i jego członków, wyrazem jego tożsamości i podniesienia prestiżu wobec niższych warstw mieszczaństwa oraz aspiracji do kultury dworskiej i rycerskiej (zobacz: Idea i tradycja arturiańska w Toruniu).

 

Gotyckie malowidło ścienne z końca XIV w. ze sceną Pokłonu Trzech Króli

 

Gotyckie malowidło ścienne z końca XIV w. ze scenami Zwiastowania i Nawiedzenia św. Elżbiety. Na szczególną uwagę zasługują medaliony na łonach Marii i Elżbiety z przedstawieniami nienarodzonych jeszcze postaci Chrystusa i św. Jana Chrzciciela. Jest to wyjątkowe ujęcie, jedyne w Toruniu i jedno z pierwszych tego typu przedstawień w środkowej Europie.

 

 

W strefowym układzie umieszczono tu malowane kotary i pas ornamentu, a powyżej cykl scen odnoszących się do patronki bractwa: Zwiastowanie, Nawiedzenie, Pokłon Trzech Króli; wyobrażono też scenę Triumfu Marii tronującej wraz z Chrystusem w Niebiańskiej Jerozolimie, ukazanej tu w formie architektonicznej rozbudowanej baldachimowej struktury, a ponadto scenę walki św. Jerzego ze smokiem.
Styl malowideł - dziś najlepiej widoczny w scenie Pokłonu Trzech Króli - wskazuje na bliskie związki z malarstwem czeskim, zwłaszcza z twórczością Mistrza Teodoryka z 2. poł. XIV w.
Jednocześnie zawarte w tych malowidłach motywy ikonograficzne oraz wątki mistyczne ukazują wpływ i inspiracje z ducha religijności zakonu franciszkanów toruńskich na program treściowy polichromii i nawiązują do monumentalnych, wysokiej klasy artystycznej malowideł z podobnego okresu w toruńskim kościele Mariackim.

 

Gotyckie malowidło ścienne z końca XIV w. ze sceną św. Jerzego zabijającego smoka. Scena ta jest jedyną tutaj odbiegającą tematycznie od przedstawień maryjnych. Wiąże się być może z faktem użytkowania tej kamienicy wspólnie z Bractwem św. Jerzego, od 1385 r. powiązanym z tutejszym Bractwem Kupieckim nową wspólną siedzibą - Dworem Artusa w Rynku Staromiejskim, lub świadczy o kultywowaniu idei i etosu rycerskiego przez członków Bractwa Kupieckiego.

Tematyka malowideł wprost nawiązuje do wezwania bractwa kupieckiego, natomiast malowidło św. Jerzego jest związane z kolejnym bractwem - św. Jerzego, związanym z Bractwem Kupieckim od 1385 r.

 

Gotyckie malowidło ścienne z końca XIV w. ze sceną Koronacji Marii - najważniejszą z całego cyklu malowideł. Maria, która była jednocześnie patronką państwa i zakonu krzyżackiego poprzez akt koronacji została wywyższona, a przyjęcie przez Bractwo Kupieckie tejże patronki stawiało go w nobilitowanej sytuacji

 

 

Poniżej scen figuralnych znajdują się malowidła w formie ornamentu - motywy kwiatu granatu, niżej kotary.
 
Malowidła te znajdują się w pomieszczeniu traktu tylnego na I piętrze, które w kamienicach toruńskich miało zwykle reprezentacyjny charakter. W tym przypadku służyło za miejsce zebrań członków bractwa oraz podejmowania gości.

 

 

    

Barokowe intarsjowane i inkrustowane drzwi do szafek ściennych (1771 r., 1768 r.), wyposażenie kamienicy przed jej przebudową w XIX w. (o intarsji toruńskiej tutaj).

Po lewej: przedstawienie alegorii Miłości Macierzyńskiej (kobieta tuląca do siebie nagie dziecko) oraz alegorii Nadziej (kobieta wsparta na kotwicy w gołąbkiem u w uniesionej dłoni).