Kamienica ul. Łazienna 16 (Dom Eskenów)

Lokalizacja
Stare Miasto, ul. Łazienna 16
250 m na płd.-wsch. od Rynku Staromiejskiego 
obecna funkcja: siedziba Muzeum Historii Torunia
 

Zabytek gotycki z 2. poł. XIV w., wzniesiony przez burmistrza toruńskiego Henryka Hitfelda (zm. 1398 r.). 
Pierwotnie była to okazała gotycka 4-osiowa kamienica mieszczańska w charakterystycznym dla hanzeatyckiego Torunia typie domu-spichrza. W końcu XVI w. stała się monumentalnym domem wyposażonym w renesansowe detale zdobnicze, typowe dla Torunia i innych dużych miast północnoeuropejskich. W XIX w. została przekształcona na spichrz i w takiej formie pozostaje do dziś.
 
   
Z okresu średniowiecza unikatowym elementem jest wnęka umywalkowa w wysokiej sieni (na ścianie od ul. Ciasnej) - jest to jedyny dotąd znany przypadek umieszczenia takiej wnęki w wysokiej sieni w kamienicach toruńskich. Wnęka ma formę smukłą, profilowaną, zamknięta jest łukiem ostrym. Posiada poprzeczną deskę, do której przywieszone była naczynie z wodą.
 
 
Fragment północnej ściany wysokiej sieni z charakterystyczną dla kamienic toruńskich półokrągłą profilowaną wnęką. Została ona zrekonstruowana częściowo w czasie prac adaptacyjnych w latach 80. XX w. W jej obrębie widoczne są ślady sklepienia niezachowanej izby bocznej dobudowanej w okresie nowożytnym. W tym samym czasie nad nią powstała izba górna ze stropem wspólnym z wysoką sienią.
 
 
Fragment zachodniej ściany wysokiej sieni. Wysokie tynkowane wnęki były pierwotnie miejscem osadzenia dużych okien rozświetlających pomieszczenie wysokiej sieni.
 
 
Fragment stropu w wysokiej sieni z polichromiami renesansowymi z końca XVI w. w formie maureski
 

W 1518 r. burmistrz toruński Franciszek I Esken (ok. 1472-1537) - najstarszy z synów Erasma I, zakupił tę kamienicę od Rady toruńskiej (wcześniej Rada przejęła ją za długi od Jana Balchama). Przez następne dwa wieki dom ten stanowił siedzibę rodową rodziny Eskenów, a około 1590 r. został przebudowany z gotyckiego domu mieszkalnego na renesansową rezydencję mieszczańską.
Staraniem burmistrza Franciszka III Esken (1540-1601), wnuka Franciszka I, kamienica ta została wzbogacona o jeden z najwspanialszych zachowanych portali w Toruniu, wykonany z szarego piaskowca, a także o bramę przedstawiającą sceny z życia syna marnotrawnego (obecnie weksponowana w muzeum w Ratuszu Staromiejskim na stałej wystawie "Dawny Toruń. Historia i Rzemiosło Artystyczne 1231-1793") - przypisywane mistrzowi Willemowi van den Blocke.
 
Renesansowy portal z ok. 1590 r. w Domu Eskenów jest najstarszym zachowanym w Toruniu i jednym z najwspanialszych na ziemiach polskich portali renesansowych, zwracających uwagę badaczy już w XIX w. Jest najcenniejszym elementem wyposażenia tej kamienicy, a jednocześnie jednym z najlepszych przykładów kamiennej rzeźby renesansowej w Polsce.
Wyróżnia się nie tylko bogatą ornamentyką, ale przede wszystkim wysoką klasą artystyczną.
Po bokach łuku wejściowego przedstawiono parę uskrzydlwnych geniuszy trzymających w jednej ręce palmy, w drugiej wieńce, w których widnieją inicjały F, E oznaczające Franciszka Eskena - pierwszego z rodu właścicieli kamienicy, będącej siedzibą rodową tej toruńskiej rodziny patrycjuszowskiej przez niemal 200 lat (1518-1703).
Ponad zwornikiem z maską kobiecą, w architrawie widnieje w wieńcu kartusz herbowy Eskenów (tarcza z gwiazda ponad poziomym pasem, powyżej dwa rogi bawole z gwiazdą pośrodku). Wieniec ten trzymany jest przez fantastyczne figury fauna i kobiety, których ogony splatają się w renesansowy motyw roślinny. Eskenowie byli jedną z wielu rodzin mieszczańskich toruńskich, które uzyskały nobilitację i tytuł szlachecki nadawany przez królów polskich. Powszechna nobilitacja patrycjatu toruńskiego świadczyła o silnym stanie mieszczańskim Torunia, unikatowym na tle innych miast polskich. Wiązało się to z posiadaniem przez Toruń pełnego prawa szlacheckiego, co było niespotykane dla większości innych miast polskich.
Portal wieńczą dwie figury starorzymskich rycerzy po bokach, trzymające tarcze i włócznie. Rzeźby starorzymskich legionistów w symbolicznym znaczeniu pełnią rolę strażników domowych. Jednocześnie takie zastosowanie alegorii i cnót starożytnego Rzymu było w nowożytnym Toruniu częste i było wyrazem rozkwitającego tu specyficznego północnoeuropejskiego humanizmu w ramach panującego wtedy w Toruniu protestantyzmu (zwłaszcza kalwinizmu, luteranizmu). Wiązało się to z kultem antyku, filozofią stoicką, idealizacją republikańskich cnót starożytnego Rzymu, a także współczesnej Wenecji. Jednak najwspanialszym dziełem tego specyficznego dla Torunia humanizmu kalwińskiego była dekoracja Sali Rady (na wzór starorzymski zwanej Salą Senatu).
 
 
Dębowe manierystyczne (ok. 1590 r.) drzwi z portalu umieszczone są obecnie w muzeum w Ratuszu Staromiejskim na stałej ekspozycji "Dawny Toruń. Historia i rzemiosło artystyczne 1233-1793". Całe bogato rzeźbione, w polu środkowym scena pożegnania syna marnotrawnego.
 
 
W 1703 r. kamienica ta stała się własnością kupca Samuela Schiedlera, a następnie Walentego Mariańskiego. Od 1764 r. znajdowała się w posiadaniu elbląskiej rodziny Friese, a w 1825 r. - Jana Telka i jego małżonki Heleny Renaty Klaszewskiej, którzy poczynili już pewne zmiany przystosowujące budynek do celów magazynowych.
 
Od 1844 r. kamienica ta była własnością firmy kupieckiej L. Damman i Kordes, która dokonała radykalnych przekształceń, pozbawiając budynek wielu gotyckich i renesansowych cech, ujednolicając go w stylu klasycznym i przeznaczając na spichrz. W takim kształcie przetrwał do dziś. Zmieniono wówczas układ kondygnacyjny oraz gruntownie przebudowano otwory okienne i dach. Przy tej zmianie wykorzystano znaczną ilość dawnych materiałów budowlanych, zwłaszcza cegły i drewna, co jest wyraźnie widoczne w układzie plastycznym elewacji.
W latach 1980-1989 staraniem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków budynek ten przystosowano do potrzeb muzealnych.
Z okresu, kiedy był siedzibą Eskenów pochodzi bogaty, renesansowy portal z piaskowca autorstwa Willema van den Blocke z Gdańska i ozdobne piaskowcowe zworniki. Niegdyś wejście do kamienicy poprzedzone było charakterystycznym przedprożem, rozebranym jednak w XIX w.
Na parterze w wysokiej sieni znajduje się polichromowany, renesansowy strop z końca XVI w. Poza wymienionymi nie pozostało nic z dawnego wyposażenia.
 
Po przeprowadzonych pracach, od 1991 roku mieści się tu muzeum. W wyniku przeprowadzonych prac zachowano jedynie elewację z dawnym podziałem, wewnątrz przywrócono wielką sień oraz zachowano drewniane kondygnacje w pionie żurawia. Pozostałe podziały w nawiązaniu do poprzednich są współczesne.
 
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj