Wnętrza mieszczańskie (Dom Kopernika Muzeum)

Wnętrza mieszczańskie domu rodzinnego Koperników (kamienica ul. Kopernika 15) to doskonały przykład typowej kamienicy kupieckiej wielkiego hanzeatyckiego miasta handlowego okresu średniowiecza. Jest to tzw. dom-spichrz - połączenie funkcji mieszkalnych i magazynowych (na wyższych kondygnacjach), który przetrwał od czasów średniowiecza w niemal niezmienionym stanie.

Mury kamienicy, układ i zdobienia odzwierciedlają historię miasta - jednego z najbogatszych i największych środkowoeuropejskich miast średniowiecza - i jego mieszkańców, kontakty handlowe i artystyczne Torunia oraz przemiany w mentalności, gustach i sposobie życia torunian, a oryginalne wnętrza i wyposażenie pozwalają przenieść się w epokę Kopernika i poznać życie codzienne bogatej patrycjuszowskiej rodziny.

 

Wspaniała, bogato zdobiona elewacja frontowa pochodzi z około 1370 r. Do końca XV wieku przed kamienicą istniało przedproże, którego ślady możemy obserwować na południowej ścianie piwnicy. W czasie prac konserwatorskich, prowadzonych pod koniec 1972 r., wyburzono XIX-wieczne ściany działowe i przywrócono kamienicy jej dawny układ. Pozwoliło to nie tylko wyeksponować zachowany wystrój poszczególnych wnętrz, ale również umożliwiło pokazanie ich pierwotnej funkcji. W przeszłości dom należał do krakowskiego kupca Mikołaja Kopernika, który przybył do Torunia około 1456 roku i tu ożenił się z Barbarą należącą do patrycjuszowskiej rodziny Watzenrode, wchodząc w ten sposób do elity naszego miasta.

 

Przez gotycki portal wejście prowadzi do wielkiej sieni, która spełniała funkcje zarówno handlowe, jak i mieszkalne. Do dnia dzisiejszego zachowały się oryginalne elementy konstrukcji i wyposażenia, m.in. strop z 1. połowy XV wieku pokryty nowożytną polichromią, a także kąt kuchenny (na fotografii obok). Z wysokiej sieni można było zejść do piwnic, wyjść korytarzykiem na dziedziniec, a także schodami udać się do pomieszczeń na wyższych piętrach.

 

Pod koniec XVI wieku wzdłuż ściany południowej zbudowano galeryjkę (antresolę), na której od spodu zachowała się oryginalna polichromia z tego okresu. Wysoka sień nabrała reprezentacyjnego charakteru. Załatwiano w niej transakcje handlowe. Po stronie zachodniej drewnianą ścianką wydzielono też 2 pokoiki: górny (tzw. nadwieszana izdebka, dostępna z antresoli) i dolny. Pełniły one funkcję podręcznego pomieszczenia dla kuchni (spiżarni) oraz kantoru kupca.

W XVIII wieku strop, zewnętrzne ściany nadwieszonej izdebki oraz balustradę klatki schodowej pokryto polichromią.

 

 

      

W nadwieszanej izdebce urządzono ekspozycję średniowiecznej spiżarni kuchennej (fot. po lewej), a w pomieszczeniu poniżej kantor kupca hanzeatyckiego

Kantor był miejscem pracy kupca, który na wielką skalę prowadził swe interesy handlowe z krajami zamorskimi. Juz od XIII w. kupcy przestali samodzielnie podróżować z towarami i zaczęli kierowac interesami z kantorów, a po niebezpiecznych wodach pływali najemni słudzy i posłańcy z korespondencją (zobacz: Historia poczty w Toruniu).

Ważnym narzędziem pracy kupca była waga równoramienna. Służyła ona do ważenia monet w celu określenia ich oryginalności i wartości kruszców, z jakich zostala wykonana.

 

W trakcie tylnym - w izbie za wielką sienią skupiało się życie mieszczańskiej rodziny. W pomieszczeniu tym uwagę przykuwa nie tylko strop brusowy ozdobiony XVIII-wieczną polichromią, ale też bogato zdobiona szafa gotycka z 2. połowy XV wieku oraz inne meble z epoki: zydle i krzesło nożycowe, a także rekonstrukcja łóżka z baldachimem. Z okien izby rozpościera się widok na podwórze kamienicy ograniczone średniowiecznym murem, jednym z niewielu zachowanych w Toruniu, i na towarzyszące kamienicy oficyny. 

    

 

W związku ze zmianą funkcji wysokich sieni w kamienicach hanzeatyckich w XVI w. życie rodzinne przeniosło się do izby tylnej na parterze (w tzw. tylnym trakcie) oraz na I piętro tylnego traktu – do tzw. świetlicy, która była pomieszczeniem nieco niższym, a przez to cieplejszym, ale przede wszystkim miała funkcje reprezentacyjne. Dziś w tej kamienicy pomieszczenie to nazwano Białą Salą. Z XVI wieku pochodzą tu: odkrywka polichromii przedstawiająca winorośl oraz wnętrze kominka. Na ścianie południowej, obok drzwi do biur muzeum, znajduje się niewysoka wnęka półkoliście sklepiona, zamurowana w XVI wieku (?), w przeszłości wyjście na zewnętrzną klatkę schodową, którą można było zejść na dziedziniec.

W XVIII wieku pomieszczenie to gruntownie zmodernizowano i w takiej formie zachowało się do dziś. Ściany pokryto wtedy barokowo-klasycystycznymi polichromiami, dawny strop zamalowano białą farbą – stąd nazwa określająca to pomieszczenie.

Malowidło iluzjonistyczne wypełnia powierzchnie ścian kolumnadą, a renesansowy kominek otacza malowana podwieszana kotara barokowa, stanowiąca centralny element ściany zachodniej. Ścianę wschodnią wypełnia natomiast iluzjonistyczne malowidło w formie portalu otaczającego wnękę ścienną. Tutaj eksponuje się jeden z najcenniejszych zabytków - cyrkiel Jana Heweliusza z 1638 r. ofiarowany toruńskiemu Gimnazjum Akademickiemu w połowie XVII w.

 

Obecna ekspozycja muzealna w Białej Sali wiąże się z tematyką nauki w czasach nowożytnych i jest kontynuacją wystawy w piwnicy (>>>).

 

 

   

Kolejne dwie izby - nad wysoką sienią w trakcie przednim to izby dzienne średniowiecznego domostwa. Jedna z nich ilustruje izbę mieszkalną z przełomu XV i XVI w. wraz z przedmiotami życia codziennego oraz reliktem ówczesnego systemu ogrzewania w postaci kominka gruszkowego. Warto zwrócić uwagę na piękny przykład sztuki snycerskiej z XVI w., jakim jest drewniana szafa z przedstawieniem sceny Ostatniej Wieczerzy oraz krzesło z XVII w.

Izba obok ilustruje zmiany, jakie zaszły w wyposażeniu wnętrz i stylu życia mieszczan od średniowiecza do XVI i XVII w. Zmiany te zaszły głównie w wyniku odkryć geograficznych i pozyskiwaniu z zamorskich terytoriów takich produktów, jak tytoń, herbata, kawa, czekolada.

 

   

 

Kondygnację na poddaszu zajmował w dawnym kupieckim hanzeatyckim domu magazyn. Składowano tu towary handlowe, którymi obracał kupiec prowadząc działalność handlową. Taki typ domów (z mieszkalną częścią parterową i na I kodnygnacji oraz magazynową na wyższych kondygnacjach), zwany domem-składem lub domem-spichrzem, charakterystyczny był dla handlowych miast północnoeuropejskich. Kondygnacje magazynowe miały niewielkie wysokości i były przekryte prostymi stropami belkowymi.

Ekspozyja tutejsza ukazuje też charakter Torunia jako wielkiego miasta kupieckiego należącego do Hanzy (zobacz: Toruń: Hanzeatyckie emporium).