Gotyckie malowidła w kościele św. Jakuba
Kościół św. Jakuba na Nowym Mieście w Toruniu jest kolejnym przykładem jednego w największych fenomenów Torunia, jakim są gotyckie malowidła ścienne, przez niektórych błędnie nazywane freskami (zobacz: Dawne malarstwo toruńskie).
Bogaty wystrój malarski tego kościoła jest także tym elementem, który podnosi - i tak już wysoką - wartość historyczną i artystyczną tej budowli. Stwarza wrażenie bogactwa i różnorodności.
Gotyckie malowidła w tym kościele to jedne z najcenniejszych zabytków tego typu w Polsce, zarówno ze względu na ich stosunkowo wczesne powstanie (poł. XIV w.), jak i programy ikonograficzne.
Na wystrój ten składają się dekoracje:
- z lat ok. 1350-1360: ścian, sklepień i podłuczy arkad części podwieżowej kościoła: Koronacja Marii; Zwiastowanie Marii; Chrystus Umęczony; Męczeństwo dziesięciu tysięcy; Święci (Antoni Pustelnik, Jodok, Helena, Paweł, Achacjusz, Trzy Dziewice); Sąd Ostateczny (Chrystus Sędzia, Niebo, Piekło) oraz dekoracje ornamentalne w postaci wici, czołganek, rozet, gwiazdek, kotar.
- z lat ok. 1350-1360: sklepień zachodniego przęsła nawy południowej: 2 zachowane Tonda z symbolami ewangelistów na tle z błękitnymi gwiazdami; zachowanych 8 z dawnych 14 Tond z Prorokami
- sklepień i ścian prezbiterium: z lat ok. 1370-1380: św. Jakub i św. Filip - na bocznych ścianach; z lat ok. 1390 r.: postaci aniołów z wyobrażeniem Vera Icon - na sklepieniu
- z lat ok. 1370-1380: wschodniej ściany nawy południowej: Uczta u Szymona; Wyjazd księcia marsylskiego do Rzymu
- z lat ok. 1375-1390: filarów podwieżowych: Mater Miserocordiae; Chrystus Nauczający; św. Jakub Starszy; Nieznany św. Biskup; Chrzest w Jordanie; dekoracja kasetonowa podłucza z gwiazdkami
- z lat przed 1425 r.: zachodniej ściany nawy południowej: malowidło patronowe
- z lat przed 1525 r.: płd.-wsch. filaru podwieżowego: Matka Boska Apokaliptyczna ze św. Dorotą i św. Sebastianem
Koronacja Marii, ok. 1350-1360 r.
Polichromia w części podwieżowej kościoła.
Uwagę zwraca rozbudowana dekoracyjna architektura tronu, na którym siedzą Chrystus i Maria, składająca się z typowych gotyckich elementów, jak ostrołukowe okna i wnęki, rozety, wimpergi, wieże z blankami, przypory itp.).
Za postaciami widoczny jest motyw kasetonów.
Po obu bokach tronu unoszą się dwa klęczące anioły w strojach liturgicznych. Na głowach mają włosy z dekoracyjnymi lokami.
Chrystus Sędzia, ok. 1350-1360 r.
Malowidło w części podwieżowej kościoła, stanowi fragment cyklu Sąd Ostateczny.
Chrystus przedstawiony w mandorli siedzi na podwójnym łuku tęczy. Mandorlę otacza spiralnie ułożona wić roślinna. Z jego ust wychodzą dwa miecze.
Św. Jan Ewangelista pisze w Apokalipsie: A z ust jego miecz z obu stron ostry wychodził: a oblicze jego, jako słońce świeci w swej mocy. A gdym go ujrzał, upadłem do nóg jego jako martwy. I włożył prawą rękę swoję na mię, mówiąc: Nie bój się! Jam jest pierwszy i ostateczny. I żywy, i byłem umarły, a oto jestem żyjący na wieki wieków i mam klucze śmierci i piekła (Ap 1, 16-1 8).
Ręce unosi w geście orans, ukazując rany po gwoździach. Ubrany jest w bogato sfałdowaną tunikę i płaszcz. Głowę otacza nimb. Po bokach symbole księżyca i słońca.
Niebo, ok. 1350-1360 r.
Malowidło w części podwieżowej kościoła, stanowi fragment cyklu Sąd Ostateczny. Znajduje się ponad sceną Piekło.
Pośrodku stoi św. Piotr z kluczem w ręku. U jego stóp grupka sześciu zbawionych, skierowanych i patrzących na Matkę Boską.
Po przeciwnej stronie św. Piotra klęczy św. Jan Ewangelista.
W tle sceny motyw pięciolistnych kwiatków.
Piekło, ok. 1350-1360
Malowidło w części podwieżowej kościoła, stanowi fragment cyklu Sąd Ostateczny. Znajduje się poniżej sceny Niebo.
W dolnym lewym rogu widnieje rozwarta paszcza Lewiatana, z której wyłania się postać Belzebuba o trzech twarzach. Na jego głowie korona zwieńczona rogami. W tyle postaci buchają płomienie ognia. Do paszczy Lewiatana prowadzeni są przez demona związani grzesznicy. Demon niesie na plecach kosz z kolejnymi grzesznikami.
Św. Antoni, św. Jodok, Chrystus Umęczony, św. Helena, ok. 1350-1360 r.
Malowidła na północnej arkadzie wieży, na ścianie wnęki niższej.
Nad ostrołukowym wejściem słabo zachowane malowidło Zwiastowanie Marii, w której anioł z szeroko uniesionymi skrzydłami przyklęka na prawym kolanie przy stojącej Marii. Na głowie ma welon. Między postaciami znajdują się dwie pionowo opadające banderole ze słabo czytelnymi napisami, nawiązującymi do sceny Zwiastowania. Nad głową Marii gołębica.
Poniżej Zwiastowania postać św. Antoniego w brązowej opończy z kapturem na plecach i w białym habicie, ze spiczasto zakończoną brodą. W lewej ręce trzyma dzwonek. U nóg słaby zarys świni.
Po przeciwnej stronie na tym samym poziomie św. Jodok w kapeluszu na głowie.
Poniżej św. Antoniego Chrystus Umęczony, prawą ręką wskazujący na ranę w boku. Za nim krzyż.
Ostatnia postać to św. Helena. W prawej ręce trzyma duży podwójny krzyż, w lewej księgę.
Trzy święte Dziewice,
ok. 1350-1360 r.
Malowidło na lewym zachodnim filarze podwieżowym.
Przedstawia stojące obok siebie: Barbarę, Dorotę i Katarzynę, każda trzymająca swój atrybut. Ubrane sa w jednakowe suknie i mało sfałdowane płaszcze.
Dolną część przedstawienia stanowi dekoracyjnie malowana pofałdowana kotara, rozciągnięta na drążku.
Św. Jakub, św. Filip,
ok. 1380 r.
Malowidła na ścianie południowej i północnej prezbiterium, przedstawiają postaci św. patronów kościoła.
Postaci przedstawione pod architektonicznymi baldachimami.
Św. Jakub trzyma muszlę i laskę pielgrzymią, a św. Jakub krzyż.
Wokół postaci obramienie z wici roślinnej.
Nie zachowały się dolne partie obu przedstawień.
Uczta u Szymona,
ok. 1370-1380 r.
Malowidło na wsch. ścianie nawy południowej, przedstawia siedzącą postać faryzeusza Szymona, obok niego fragmentarycznie zachowana postać Chrystusa (prawa część malowidła została zniszczona wskutek wybicia otworu okiennego w XV w.). Obie postaci trzymają w rękach nieczytelne banderole. Chrystus czyni gest błogosławieństwa, a Szymon trzyma rękę na jego ramieniu.
Na dole scenę zamyka poziomy napis, z którego odczytać można jedynie słowo Magdalena.
Poniżej scena Wyjazdu księcia marsylskiego do Rzymu.
Obie sceny wchodzą w skład legendy św. Marii Magdaleny.
Wyjazd księcia marsylskiego do Rzymu, ok. 1370-1380 r.
Malowidło na wsch. ścianie nawy południowej.
Scena z wieloma postaciami rozgrywa się na brzegu morza. W tle, po lewej przedstawiono bramę budowli obronnej. Stoi tu grupa 6 postaci: 3 kobiet i 3 mężczyzn: św. Łazarz, biskup, św. Cedoniusz, Maria Magdalena (siostra Łazarza), jej siostra Marta oraz Martilla - służąca Marty.
Na statku w geście pożegnania z Marią Magdaleną stoi książę marsylski, obok niego żona i trzech kolejnych uczestników wyprawy.
Mater Miserocordiae,
ok. 1375-1390
Malowidło na lewym wschodnim filarze podwieżowym.
Matka Boska na głowie ma welon otoczony nimbem. Ubrana jest wobcisłą suknię przewiązaną na biodrach pasem zakończonym pasamonem. Na ramiona ma narzucony płaszcz spięty broszą w kształcie rombu. W geście opiekuńczym rozkłada szeroko ręce trzymając rozchylający się płaszcz, pod który garną sie ludzie szukając opieki i schronienia. Wśród nich rozpoznać można króla oraz biskupa.
Chrystus Nauczający, ok. 1375-1390 r.
Malowidło na lewym wschodnim filarze podwieżowym.
Przedstawia stojącego na postumencie Chrystusa ubranego w szaroniebieską tunikę bez płaszcza. Wokół głowy duży nimb krzyżowy. Prawą ręką błogosawi, w lewej trzyma księgę.
W tle wić roślinna z kwiatkami, spiralnie zawinięta.
Św. Jakub Starszy,
ok. 1375-1390 r.
Malowidło na prawym wschodnim filarze podwieżowym.
Postać św. Jakuba przedstawiona na szaroczarnym tle w czerwonym obramowaniu. W prawej ręce trzyma muszlę, w lewej laskę pielgrzymią. Na głowie ma płaski miękki kapelusz z wywiniętym rondem i spiętym pośrodku muszlą.
Obok twarz Chrystusa w nimbie, a po bokach św. Jakuba dwa niewielkie anioły z czerwonymi skrzydłami, w rękach trzymają rozwinięty pergamin z nizachowanym czytelnmie zapisem treści.
Anioły, Vera Icon, Krzyż krzyżacki, ok. 1390 r.
Malowidła we wschodniej części sklepienia prezbiterium przedstawiają scenę Adoracji Oblicza Boga przez anioły.
Czterech archaniołów w pozycji klęczącej adoruje Vera Icon (chustę św. Weroniki), który podtrzymywany jest przez dwa anioły umieszczone tuż ponad środkowym oknem wschodnim. Vera Icon nie było przedstawieniem malarskim na tynku, ale najprawdopodobniej formą przestrzenną, np. malowidłem na desce (zachowały się wypukłości 
w ścianie w miejscu, które anioły trzymają). Obecnie, wobec niezachowanej tej części oryginału, po pracach konserwatorskich w 2017 r. umieszczono tu współczesną replikę oblicza Chrystusa z całunu z Manopello.
w ścianie w miejscu, które anioły trzymają). Obecnie, wobec niezachowanej tej części oryginału, po pracach konserwatorskich w 2017 r. umieszczono tu współczesną replikę oblicza Chrystusa z całunu z Manopello.Pod stopami archaniołów widnieją banderole z napisem Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth (Święty, Święty, Święty Pan Bóg Zastępów).
Wspomniane prace konserwatorskie odkryły 
malowidło niewielkiego krzyża u stóp jednego z adorujących archaniołów. Krzyż ma formę równoramienną, jest biały z czarną obwódką, bardzo przypominający krzyże zakonu krzyżackiego. Stąd można domniemywać i potwierdzać wcześniejsze tezy o krzyżackiej fundacji i krzyżackim patronacie tego kościoła.
malowidło niewielkiego krzyża u stóp jednego z adorujących archaniołów. Krzyż ma formę równoramienną, jest biały z czarną obwódką, bardzo przypominający krzyże zakonu krzyżackiego. Stąd można domniemywać i potwierdzać wcześniejsze tezy o krzyżackiej fundacji i krzyżackim patronacie tego kościoła.
Diabeł Tutivillus, 2. poł. XIV w.
Na sklepieniu nawy głównej w czasie prac renowacyjnych odkryto w połowie 2019 r. XIV-wieczne malowidło przedstawiające wyobrażenie diabła. Konkretnie ma to być Tutivillus - diabeł, który spoglądał w średniowieczu na wiernych, obserwował i skwapliwie notował ludzkie uchybienia, grzechy, mające miejsce w świątyni. Szczególnie skupiał się na tych, którzy spóźniali się na msze św. lub zasypiali, albo plotkowali w trakcie nabożeństwa. Ten typ czarta wywodzi się z XII-wiecznej tradycji klasztornej, gdzie mnisi, przepisując teksty, robili błędy, czy gubili słowa. Tutivillus te błędy i słowa zbierał, chował je do worka, z jakim bywał przedstawiany i później miał je odczytać podczas Sądu Ostatecznego.
Malowidło to najpewniej w 2. poł. XVI w. zniknęło, kiedy to protestanci, którzy przejęli kościół św. Jakuba na okres od 1557 r. do 1667 r., pobielili wnętrze i farbą pokryli sklepienia.
Zwiastowanie, ok. 1370 r.
Na zachodnim filarze między nawą główną a nawą północną, po jego zachodniej stronie, odkryto w 2020 r. gotyckie malowidło ze sceną Zwiastowania Marii. Do tego czasu przetrwało ono pod pobiałą położoną na wewnętrzne ściany kościoła w XVI w. w czasie użytkowania świątyni przez protestantów (1557-1667). Malowidło jest bardzo dobrze zachowane.
Wzorowane było na sztuce iluminatorskiej.
Ukrzyżowanie, 2. poł. XIV w.
W czasie prac renowacyjnych w 2020 r. na wschodniej ścianie nawy północnej odkryto fragment (ok. 1/3) gotyckiego malowidła ze sceną Ukrzyżowania. Pierwotnie sąsiadowało ono z ostrołukowym oknem, które w późniejszym czasie zostało zamurowane.
Obecnie malowidło ponownie jest zasłonięte stojącym przy ścianie barokowym ołtazrem Matki Bożej Szkaplerznej.
Obecnie malowidło ponownie jest zasłonięte stojącym przy ścianie barokowym ołtazrem Matki Bożej Szkaplerznej.
Matka Boska Apokaliptyczna ze św. Dorotą i św. Sebastianem, przed 1525 r.
Malowidło na wsch. filarze wieży od strony południowej.
Centralna postać Marii otoczona jest promienistą glorią, trzyma Dzieciątko na lewej ręce, pod stopami ma półksiężyc (co symbolizuje Jej zwycięstwo nad zmiennością tego świata - depcze stopami zło).
Po lewej stoi św. Dorota ze swoimi atrybutami ikonograficznymi. Po prawej św. Sebastian.
Cała kompozycja umieszcona jest pod płaskim łukiem postawionym na balustradowych balaskach o formach renesansowych.
Poniżej szeroki pas ornamentu z motywami ostu i owocu granatu w formie kotary.
