Ulica Chełmińska

 

Ulica Chełmińska choć nie należy do najstarszych ulic toruńskich, to od początku swego istnienia zawsze należała do głównych i najważniejszych. Wytyczono ją po 1251 r., tj. po powiększeniu obszaru dynamicznie rozwijającego się wtedy Torunia (zobacz: Powiększenie obszaru Starego Miasta). Dawniej stanowiła ważną arterię komunikacyjną w kierunku Chełmna i Gdańska. Stąd jej  znaczna szerokość - nie każdemu kojarząca się z ulicami średniowiecznymi - wynosząca ok. 16 m.
Jej nazwa po raz pierwszy pojawia się w 1375 r. jako Kolmischengasse. W latach przynależności Torunia do Księstwa Warszawskiego (1806-1815) ulica nosiła nazwę ul. Augusta, a w latach PRL: 1945-1951 ul. 9 Maja, 1951-1990 ul. Dzierżyńskiego.

 

 

Rozpoczyna się w północno-wschodnim narożniku Rynku Staromiejskiego, a jej perspektywę malowniczo zamykała do 1889 r. gotycka Brama Chełmińska, obecnie pl. Teatralny, skąd dalej prowadzi Al. Solidarności do ul. Szosa Chełmińska. 

W okresie od XIV do końca XVII w. ulicę (zwłaszcza w północnej i wschodniej jej części) zasiedlali głównie karczmarze (browarnicy), którzy obsługiwali podróżujących kupców i rzemieślników. Również w czasach nowożytnych funkcjonowało tu kilka hoteli, restauracji, kawiarni, winiarni (zobacz: Browary i piwo toruńskie w okresie przedrozbiorowym).

Niemal wszystkie gotyckie kamienice tej ulicy zostały zmodernizowane i przebudowane.

Dziś do najważniejszych zabytków tej ulicy należą:

 

nr 5 - dawny spichrz barokowy z 1756 r., zbudowany został z wykorzystaniem fundamentów i murów kamienicy gotyckiej z pocz. XV w. Przekształcony w dom mieszkalny czynszowy, wielomieszkaniowy w 1892 r. i w takiej formie pozostał do dziś.

 

nr 6 - gotycka, przebudowana w XIX w. z fasadami klasycystycznymi.

W 1848 r. Gerson Hirschfeld - jeden z najbogatszych ówcześnie Żydów toruńskich - założył tu fabrykę wódek i likierów ze sklepem detalicznym i hurtownią. Specjalnością firmy były „Toruńskie krople życia” i „Gorzka pomarańczówka”. 

 

nr 7 - kamienica czynszowa wielomieszkaniowa z 1865 r., powstała na dwóch średniowiecznych parcelach - co widać po artykulacji elewacji: część węższa - 2-osiowa (lewa) leży na działce należącej do Rynku Staromiejskiego 24, a część szersza - 4-osiowa (prawa) powstała w wyniku całkowitego przebudowania kamienicy gotyckiej i zawiera w sobie fragmenty murów gotyckich oraz barokowy, bogato zdobiony portal z ok. 1650 r. 

 

nr 14 - późnogotycka z XV w, przebudowana w XIX w. i rekonstruowana w 1939 r. Pierwotnie należała do najbogatszych i największych toruńskich gotyckich kamienic patrycjuszowskich z fasadą szczytową i bogato dekorowaną blendami i wnękami. Reprezentowała typ kamienicy kupieckiej, tzw. domu-spichrza, charakterystycznego dla miast kręgu kultury hanzeatyckiej.

 

nr 16 - niski, jednopiętrowy budynek z XIX w. powstały na miejscu dawnego średniowiecznego domu mieszczańskiego. W okresie nowożytnym budynek ten był domem rodzinnym toruńskiego rodu patrycjuszowskiego Wachschlagerów. Od 29 lipca 1674 r. do 28 marca roku następnego Daniel Wachschlager (1623-1689) - rajca toruński i od 1679 r. burgrabia królewski w Toruniu - gościł tu królową Eleonorę Marię, wdowę po królu Rzeczypospolitej Michale Korybucie Wiśniowieckim, w czasie jej 8-miesięcznego pobytu w Toruniu. Opuszczając Toruń Rada miejska wręczyła jej na pamiątkę bursztynowy krzyż o wartości 1000 zł pruskich.

W 1789 r. Johann Michael Wachschlager, ostatni z rodu, sprzedał dom Janowi Gabrielowi Oppermanowi, kupcowi z Bydgoszczy, sam mieszkając do śmierci w 1801 r. w zakupionej w 1767 r. kamienicy przy ul. Chełmińskiej 10.
W XIX w. budynek uległ przebudowie otrzymując dzisiejszy kształt. W latach 1923-1933 mieściła się tu siedziba Konserwatorium muzycznego (założonego w 1921 r. przez Pomorskie Towarzystwo Muzyczne), które od 1925 r. miało status uczelni wyższej. Była to jedna z licznych instytucji kulturalnych Torunia międzywojennego.

 

nr 28 - to dwie wyjątkowe gotyckie kamienice toruńskie z XIV w., jednak o szacie barokowej z XVIII w. Są doskonałym świadectwem toruńskiej architektury średniowiecznej i nowożytnej związanej z kulturą najpierw hanzeatycką, a następnie zachodnioeuropejską protestancką bogatego i możnego patrycjatu toruńskiego. W początkach XVIII w. należały do burmistrza, Johanna Gottfrieda Rösnera (1658-1724) uznanego winnym głośnych zajść tumultu toruńskiego w 1724 r., ściętego mocą wyroku sądu królewskiego, co wywołało szerokie oburzenie w protestanckiej Europie.
► Zobacz: Kamienice Rösnera