Teatr Baj Pomorski

 

Budynek, w którym od 1946 r. mieści się Teatr „Baj Pomorski” to przedwojenny Dom Harcerski, który podczas II wojny światowej służył niemieckiemu Teatrowi Zamkowemu. W latach 50. XX w. został gruntownie zmodernizowany stając się jedną z najlepiej wyposażonych scen teatralnych w Polsce.

Natomiast w 2006 r. ponowna poważna przebudowa zmieniła bryłę budynku i nadała mu oryginalnego wyrazu plastycznego. Wejściu do Teatru nadano kształt otwartej na oścież wielkiej drewnianej, kolorowej szafy, pełnej szuflad i zdobionej ornamentami. Elewacje budynku tworzą bryły o nieregularnych kształtach, podkreślanych różnorodnością faktur użytych materiałów: cegły, szkła, betonowych płyt i drewna. 

 

 

Teatr, założony przez repatriantkę z Wilna, Irenę Pikiel-Samorewiczową, rozpoczął działalność w Bydgoszczy w październiku 1945 r. Jednak już po pół roku, w kwietniu 1946 r. został przeniesiony do Torunia, gdzie otrzymał lepsze warunki lokalowe po działającym w czasie okupacji niemieckim Teatrze Zamkowym przy ul. Piernikarskiej 9. W tym miejscu, pięknie położonym nieopodal ruin średniowiecznego Zamku Krzyżackiego Teatr działa do dnia dzisiejszego, czyli już ponad sześćdziesiąt lat.
Od samego początku teatr koncentrował się na młodych widzach, jednak z czasem zaczęto wprowadzać do repertuaru sztuki także dla widzów dorosłych.
 
Pierwszymi aktorami "Baja Pomorskiego" byli studenci Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, którzy pod okiem doświadczonych aktorów i reżyserów odbyli warsztaty teatralne i poznali tajniki animacji lalek. Warunki pracy nie były łatwe. Teatr dysponował skromnym sprzętem, prowadzono intensywną działalność objazdową nie tylko na Pomorzu, ale niemal w całej Polsce. Po niespełna dwóch latach pracy, wraz z przeniesieniem I. Pikiel do Warszawy, Teatr stanął przed groźbą likwidacji. Uratowała go Joanna Piekarska, kierująca Teatrem po jego założycielce. "Baj Pomorski" zaczął mieć już wtedy swoje pierwsze sukcesy. "Domek kotki" w reżyserii Piekarskiej zdobył III nagrodę na I Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Warszawie w 1950 r. Sukces ten oraz aktywna działalność Teatru przyczyniły się do upaństwowienia toruńskiej sceny lalkowej. W tamtym czasie oznaczało to z jednej strony stabilizację finansową instytucji, z drugiej jednak utratę pewnej swobody twórczej charakterystycznej dla pionierskich działań - odtąd bowiem konsekwentnie trzeba było przestrzegać obowiązujących w socrealistycznej polityce kulturalnej reguł w doborze sztuk i planowaniu.

 

Czasy artystycznego dojrzewania "Baja Pomorskiego" przypadły na okres dyrekcji Stanisława Stapfa (1950-1960). Dokonał on gruntownej modernizacji Teatru, tak iż stał się jedną z najlepiej wyposażonych scen w Polsce. Zrealizował pierwszą w dziejach tej sceny premierę dla dorosłych - była to polska prapremiera lalkowa "Snu nocy letniej" Williama Shakespeare`a, powołał w Toruniu Festiwal Teatrów Lalkowych Polski Północnej, pierwszą tego typu imprezę na Pomorzu.

 

Lata 60. XX w. dyrekcja Leszka Śmigielskiego (1960-1972) przyniosła zmianę profilu "Baja Pomorskiego" z tradycyjnej sceny lalkowej na teatr poszukujący nowych form wyrazu i otwarty na życie artystyczne Torunia. Właśnie w tym okresie zrealizowano najwięcej prapremier w dziejach teatru, powstały ambitne spektakle inspirowane tradycją teatru ludowego i nowatorskie inscenizacje współczesnych tekstów autorstwa regionalnych pisarzy. Powołany wtedy Klub Związków Twórczych "Azyl" był zjawiskiem artystycznym niepowtarzalnym w całej Polsce i sprawił, że "Baj Pomorski" stał się centrum życia kulturalnego Torunia i miejscem wielu artystycznych inicjatyw.

Ważną zmianą było przekształcenie w 1992 r. Teatru w instytucję miejską, finansowaną przez Urząd Miasta Torunia i zmiana nazwy z Państwowego Teatru Lalki i Aktora "Baj Pomorski" na Teatr "Baj Pomorski".

 

Dalszy rozwój "Baja Pomorskiego" nastąpił w okresie dyrekcji Czesława Sieńko (1993-2003). Przypada ona na czas stabilizacji demokracji w Polsce, zmian strukturalnych w systemie władzy oraz przemian ekonomicznych, społecznych i kulturalnych. Do repertuaru weszły inscenizacje dotąd nieobecnych najciekawszych powieści dla dzieci i młodzieży. Teatr podjął pierwsze kroki, aby promować nową europejską literaturę dla dzieci, a nowatorskie propozycje scenograficzne uczyły odbioru opartego na współuczestnictwie w przedstawieniu. Po raz pierwszy w historii "Baja Pomorskiego" spektakle otrzymały tak wiele nagród i wyróżnień, m.in Atesty Najwyższej Jakości i Poziomu Artystycznego ASSITEJU.
W 1994 r. Sieńko powołał Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek, które w 1999 r. przekształciły się w festiwal międzynarodowy. Do dnia dzisiejszego festiwal zajmuje ważne miejsce w działalności toruńskiej sceny lalkowej. Międzynarodowe Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek należą do nielicznej grupy tego typu i tej wielkości festiwali w Polsce. Odbywają się rokrocznie w październiku. W ciągu tygodnia konkursowych konfrontacji prezentowane są najciekawsze teatry z całego świata, mistrzowie lalkarstwa, twórcy kultywujący tradycje teatru lalkowego, zespoły poszukujące i eksperymentujące w materii szeroko rozumianego teatru animacji.

 

Obecny dyrektor "Baja Pomorskiego", Zbigniew Lisowski (od 2003 r.), podjął się realizacji teatru problemowego, który będzie żywo reagował na problemy dzisiejszych małych odbiorców oraz trendy współczesności. Krąg interesujących Lisowskiego tematów zapowiada już spektakl Po rozum do głowy (prem. 01. 02. 2004), który w ciekawej formie inscenizacyjnej i muzycznej podejmuje problematykę wolności i jej granic, stylów komunikacyjnych, możliwości i ograniczeń języka. Kolejne spektakle poszerzają dialog z widzem o takie tematy jak: samotność, tolerancja, świat wyobraźni, marzenia, miłość. Ważną częścią repertuaru są przedstawienia dla młodzieży i dorosłych. Lisowski położył również duży nacisk na edukację teatralną. Za jego dyrekcji poszerzyła się oferta teatru w zakresie lekcji teatralnych, propozycji dla nauczycieli (projekt "W świecie teatru"), warsztatów, konkursów.
 
Wraz z objęciem teatru, Lisowski stanął przed zadaniem przeprowadzenia planowanej już od lat przebudowy i modernizacji budynku teatru. Współpraca architektów i scenografa, Pavla Hubiczki, doprowadziła do powstania interesującego projektu teatru - magicznej szafy, który łączyłby gotyckie elementy architektury miasta z rozwiązaniami nowoczesnymi. W okresie od lipca 2005 do listopada 2006 przeprowadzona została całość prac budowlanych i modernizacyjnych, i 5 XI 2006 r. został otwarty nowy budynek "Baja Pomorskiego". Inwestycja była współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Nowy budynek "Baja" zyskał opinię jednego z najciekawszych obiektów teatralnych w Polsce. Projekt teatru został wyróżniony nominacją do nagrody TVP Kultura w dziedzinie Kultura dla Dzieci i Młodzieży za 2006 r. i uznany za OBIEKT ROKU Miasta Torunia w zakresie rewitalizacji za 2006 r.

 

Wraz z modernizacją budynku "Baj Pomorski" zyskał wiele nowych możliwości w zakresie tworzenia przedstawień oraz rozwijania działalności edukacyjno-społecznej. Nowoczesne rozwiązania techniczne i elektroakustyczne pozwalają tworzyć spektakle z wykorzystaniem najnowszych technik multimedialnych i nowatorskich pomysłów inscenizacyjnych, czego najlepszym przykładem jest Afrykańska opowieść, czyli Tygrys Pietrek (prem. 01. 04. 2007, reż. Z.Lisowski). Teatr znacznie poszerzył zakres projektów i programów społecznych dla różnych grup widzów, w tym. m.in. osób niepełnosprawnych

 

Na fasadzie teatru przygotowano Balkonowy Teatr Mechaniczny. Widowisko prezentowane jest co pół godziny między godz. 9.00 a 21.00.
Według założeń z 2018 r. planowano wyrzeźbić 120 lalek, które będą opowiadały historię czterech pór roku. Każda z nich będzie przedstawiona w dwóch lub trzech scenach trwających 2-3 min. 
Na każdy miesiąc przewidziano inną instalację. Zaczynając od grudnia, najpierw pojawia się Szopka nawiązująca formą do twórczości Zbigniewa Pronaszki. Później mamy karnawał, a zatem estetykę Bauhausu - znajdzie się tu miejsce na awangardę międzywojenną. Następnie Baj odnosi się do obecnego na Kujawach obrzędu walki z karnawałem - Chodzenia z Kozą. Wszystko to dotyczy pory zimowej.
Z kolei wiosną na balkonie widzimy rozkwit tej pory roku, za symbol której uznać można przylot bocianów i rodzenie się młodych zwierząt. Druga odsłona wiosny to Wielkanoc: pisanka wielkanocna, zając, śmigus-dyngus.
Początek lata teatr dedykuje Toruniowi - odwołanie się do historii założenia Torunia, a także prezentacja znamienitych dla tego miasta postaci-symboli, tj. Mikołaja Kopernika, Katarzynki oraz założycieli grodu - Trzech Krzyżaków. Niedługo po tym ma miejsce noc kupały stanowiąca na teatralnym balkonie odrębną scenę.
Wreszcie wchodzimy w wakacje. Tutaj teatr lalkowy odwołać się miał do surrealizmu i twórczości Salvadora Dalego. - Lato kończy się dożynkami i na tę okoliczność znów posłużymy się estetyką Dalego. Ta chwila nieuchronnie zbliża nas do jesieni, na przybycie której odlot przybyłych tu na wiosnę bocianów. Do tego dołączą sceny św. Marcina, a kolejną sceną będzie zapowiedź zimy. Cykl przyrody zatacza zatem koło...