"Traktat Toruński" M. Jaroczyńskiego

Traktat Toruński eksponowany jest w Muzeum Okręgowym w Ratuszu Staromiejskim. Zwiedzać można w godzinach otwarcia Ratusza Staromiejskiego - patrz tutaj.

 

Obraz Mariana Jaroczyńskiego powstał  w latach 1870-1873 „ku pokrzepieniu serc” w okresie nasilonej germanizacji. Warto zauważyć, że powstał kilka lat wcześniej przed wielkimi i sugestywnymi kompozycjami Jana Matejki dotyczącymi zmagań polsko-krzyżackich, jak Bitwa pod Grunwaldem (1878 r.) i Hołd Pruski (1882 r.). Został nagrodzony złotym medalem na Wystawie Powszechnej w Wiedniu w 1873 r.

Artysta przekazał dzieło Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk, jednak brak odpowiedniego pomieszczenia spowodował, że obraz przez długie lata nie był dostępny publicznie. Dopiero w 1938 r. płótno trafiło do Torunia i zostało wyeksponowane w Ratuszu Staromiejskim. Ukryte przed Niemcami przetrwało II wojnę światową. Po jej zakończeniu było wystawione w toruńskim Dworze Artusa. Z okazji 500-lecia podpisania pokoju toruńskiego przeniesiono je w 1966 r. znowu do Ratusza Staromiejskiego, gdzie znajduje się do dziś.

 

Namalowanie obrazu zostało poprzedzone przez artystę szkicem wykonanym kredką i pastelami na papierze brunatnoszarym o wymiarach 1,98 x 2,94 m. Pod koniec XIX w. szkic przekazany został przez autora do zbiorów Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

 

Malowidło, o imponujących rozmiarach 4,50 m na 6,40 m, utrzymane w popularnej w 2. połowie XIX w. konwencji malarstwa historycznego, przedstawia chwilę podpisania w toruńskim Dworze Artusa traktatu kończącego wojnę 13-letnią Polski z Zakonem Krzyżackim. Na mocy pokoju Polska otrzymała obszar zwany odtąd Prusami Królewskimi: Pomorze Gdańskie, Żuławy z Malborkiem i Elblągiem, Ziemię Chełmińską (z Toruniem), a także warmińskie księstwo biskupie. Okrojone państwo krzyżackie ze stolicą w Królewcu stało się lennem Polski jako Prusy Książęce.

Jaroczyński w sugestywny sposób ukazał atmosferę polskiego triumfu. Wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen waha się przed złożeniem podpisu na opatrzonym już pieczęciami dokumencie. Spogląda na stojącego za nim wielkiego szpitalnika Henryka Reusa von Plauen, który jednak zdjął hełm i zsuwa z dłoni rękawice, jakby rezygnował z dalszej walki. Porażkę krzyżaków podkreśla rzucona na posadzkę flaga zakonna. Król Kazimierz Jagiellończyk, spowity w purpurowy królewski płaszcz z gronostajową peleryną, zasiada na podwyższeniu w otoczeniu doradców i urzędników. Legat papieski Rudolf von Rüdesheim wznosi modły za trwałość podpisywanego pokoju. Jan Długosz - największy kronikarz polskiego średniowiecza - zastygł z gęsim piórem w dłoni. Sprawia wrażenie, jakby układał słowa, które miały znaleźć się w Rocznikach Sławnego Królestwa Polskiego: „I mnie, który piszę te Roczniki, ogarnęła niemała radość z powodu zakończenia wojny pruskiej, zwrotu dawno zabranych ziem oraz przyłączenia Prus do Królestwa, jako że nader boleśnie znosiłem to, że Królestwo Polskie było rozdzierane z dnia na dzień przez różne narody i ludy".

 

 

Jaroczyński początkowo rysunku i malarstwa uczył się w pracowni Friedricha Wilhelma Völckera w Gimnazjum w Toruniu. W latach 1841–1844 studiował w berlińskiej Akadamii Sztuk Pięknych. Po powrocie do kraju zatrzymał się u Tytusa Działyńskiego w Kórniku, gdzie zetknął się z rytownikiem Wincentym Kielesińskim. W 1846 roku przeniósł się do Warszawy, a w dwa lata później do Torunia. Następnie osiedlił się w Poznaniu, gdzie uczył rysunku w gimnazjum realnym, prowadził zakład litograficzny i kierował Wieczorną Szkołą Rysunków i Modelowania, założoną przez Towarzystwo Przemysłowe w Poznaniu. Malował portrety, obrazy historyczne i religijne oraz uprawiał grafikę o tematyce rodzajowej.
Pomysł namalowania obrazu "Traktat toruński" zrodził się zapewne w 1866 roku, kiedy obchodzono 400. rocznicę Traktatu. Szkic wstępny wykonał artysta w 1870 roku. Pracę nad obrazem rozpoczął pod koniec 1870 roku, a ukończył w roku 1873. W tym roku obraz prezentowany był na Wystawie Powszechnej w Wiedniu, gdzie zdobył medal, w 1874 roku w Sali Resursy Kupieckiej w Warszawie oraz w Krakowie, a następnie przechowywany w Muzeum Mielżyńskich w Poznaniu. Od 1899 roku pozostawał w zbiorach Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, które przekazało dzieło do zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu. Dla Torunia „odkrył” malowidło proboszcz kościoła św. św. Janów w Toruniu, ks. prałat Aleksander Ziemski, który wspólnie z prezydentem miasta Leonem Raszeją przyczynił się do sprowadzenia obrazu i poddania go konserwacji przez Kazimierza Waluka. W 1938 roku przeniesiono obraz do Ratusza Staromiejskiego w Toruniu i wyeksponowano w Sali Wielkiej, gdzie znajdował się do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny ukrywany był kolejno: w Ratuszu Staromiejskim, kamienicy Łuk Cezara i w kościele pw. Najświętszej Marii Panny w Toruniu. W 1945 roku obraz umieszczono w auli toruńskiego Dworu Artusa. Prezentowany był również na polach Grunwaldu. Od 1966 roku eksponowany jest na obecnym miejscu.