Fort VII Twierdzy Toruń

Fort VII Tadeusz Kościuszko; oryginalnie Fort IV Friedrich der Grosse.

Fort główny.

Fort został zbudowany w latach 1879-1883 jako standardowy fort artyleryjski główny, jako jeden z ostatnich twierdzy toruńskiej.

W latach 90-tych XIX w. podobnie jak inne forty twierdzy obiekt przeszedł znaczną modernizację związaną z wprowadzeniem do uzbrojenia nowego typu dział z gwintowaną lufą. Od 1894 r. prowadzono prace wzmacniające fort i wyposażano go w urządzenia techniczne: wzmocniono pokrycie powierzchni murowanych obiektów podziemnych poprzez nałożenie na nie płyty betonowej o grubości 1 metra i zwiększono warstwę ziemi nad nimi. Pomieszczenia mieszkalne wyposażono również w okiennice pancerne. Zabiegi te sprawiły, iż obiekt stał się odporny na pociski dział kal. 150 mm. 

W 1898 r. doprowadzono do oświetlanego do tej pory lampami naftowymi fortu elektryczność.

Fort został ogołocony przez opuszczające Toruń w 1920 r. wojska pruskie. Podobnie jak i w innych obiektach twierdzy tak i tu dokonano wtedy zniszczeń, które w znacznym stopniu ograniczyły wartość bojową warowni. Zabrano urządzenia artyleryjskie w kojcach obronnych, przyrządy celownicze, drzwi i zasuwy pancerne oraz instalację elektryczną. Uszkodzona została również instalacja telefoniczna i kable telegraficzne. Dalsze zniszczenia obiektu przyniosły lata po II wojnie światowej, a szczególnie działania rozbiórkowe z lat 60. XX w. oraz modernizacje obiektu prowadzone przez kolejnych jego właścicieli. Przede wszystkim rozebrano oskarpowanie fos barków i części głównej fosy, co spowodowało, że obiekt stał się bardziej dostępny dla postronnych i wandali i "poszukiwaczy skarbów". Skradziono wtedy m.in. kopuły pancerne WT90 stanowisk obserwacyjnych.
Dobrze zachowane są schrony i remizy działowe oraz kaponiery. Czytelne są ziemne urządzenia fortu; otoczenie całkowicie zdewastowane (zobacz: Dewastacja Twierdzy Toruń).

Po przejęciu obiektu przez władze polskie w 1920 r. fort VII, który uzyskał nazwę "Tadeusz Kościuszko", służył początkowo jako szpital weneryczny, a następnie zaadaptowano go jako koszary wojskowe oraz magazyny.

 

 

 

Dziś fort stanowi zapomniane i zdewastowane miejsce pamięci narodowej: w okresie od października 1939 r. do stycznia 1940 r. stał się miejscem męczeństwa ponad 1500 polskich obywateli Torunia i okolic (głównie inteligencji), więzionych tu przez niemieckie Gestapo i wywożonych do lasów Barbarki na rozstrzelanie lub do obozu Stutthof.
 

Funkcjonariusze Selbstschutzu wprowadzają więźniów Polaków do Fortu VII w październiku 1939 r.

 

Już w październiku 1939 roku hitlerowcy z formacji Selbstschutz przeprowadzili, na podstawie wcześniej przygotowanych list, akcję masowych aresztowań przedstawicieli wszystkich warstw społecznych, głównie jednak inteligencji polskiej (urzędników państwowych, księży, policjantów, nauczycieli, działaczy społecznych oraz Żydów). O życiu lub śmierci więźniów decydowała urzędująca tu tzw. Mordkomission (sąd doraźny). Skazanych w liczbie około 1500 umieszczano w celi śmierci nr 22, zw. Todeszelle, a następnie w ciemnicy, skąd wywożono na rozstrzelanie. Ich zwłoki zostały w większości w 1944 roku odkopane przez hitlerowców i spalone dla zatarcia śladów zbrodni. Obóz w Forcie zlikwidowano w styczniu 1940 roku, a pozostałych przy życiu więźniów (około 600 osób) wywieziono do obozu koncentracyjnego Stutthof (Sztutowo).
W 1976 roku w lewej kaponierze barkowej fortu utworzono izbę pamięci, dziś już nie istniiejącą - miejsce to jest zdewastowane, wypełnione śmieciami zostawionymi przez koczujących tu bezdomnych.
 
Niestety w ostatnich latach miejsce to leży poza zainteresowaniem służb porządkowych miejskich, nawet brakuje regularnego koszenia traw, usuwania dzikiej roślinności oraz naprawiania wieloletnich szkód i efektów wandalizmu, nie wspominając już o przywróceniu dawnej izby pamięci.