Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Chełmnie

Kościół jest wybitnym dziełem architektury gotyckiej. Należy do grupy największych i najstarszych budowli Pomorza Nadwiślańskiego (Prus Królewskich).
Kościół budowano w latach od poł. XIII w. do ok. 1320 r., co jest okresem niezwykle krótkim jak na warunki średniowiecza, gdyż inne podobne budowle wznoszono dłużej. Jednak tutaj tempo prac pozwoliło na stworzenie budowli bardzo jednolitej architektonicznie, bez większych zmian koncepcji budowli (jedynym niedokończonym elementem jest wieża południowa; zobacz wizualizację >>>).

 

Monumentalny, trzynawowy kościół gotycki o założeniu halowym z wydzielonym prezbiterium prosto zamkniętym i dwiema kwadratowymi wieżami w fasadzie zachodniej, z których południowa zbudowana jedynie do połowy planowanej wysokości.
Na zewnątrz szczególnie dekoracyjnym opracowaniem wyróżniają się nawy boczne przykryte poprzecznymi daszkami z trójkątnymi, blendowymi szczytami. Każde przęsło zwieńczone jest osobnym szczytem i przeprute wielkim, ostrołukowym oknem.
Fara jako jedyny gotycki kościół Chełmna jest idealnie orientowana.
7 lipca 1519 r. biskup Jan Konopacki podniósł kościół do rangi kolegiaty.

 
Do wnętrza prowadzi m.in. portal główny o ornamentyce roślinnej i figuralnej.
Wnętrze nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, w części wieżowej gwiaździstymi.

 

Z wyposażenia największą ciekawość turystów, poza ołtarzem i relikwiami św. Walentego - patrona zakochanych - budzi także świecznik w kształcie głowy renifera z porożem z XVII w., który stanowi osobliwy wilgotnościomierz.
Kolejne obiekty godne uwagi to m.in.: gotycka chrzcielnica z poł. XIII w., płyta nagrobna Lamberta Longusa zm. 1319 r., fragmenty polichromii gotyckich z XV w., gotyckie rzeźby naturalnej wielkości 11 apostołów z 1. poł. XIV w. na konsolach filarów międzynawowych (stanowiły one wzór dla późniejszych podobnych wykonań w kaplicy zamkowej w Malborku, w katedrze w Królewcu oraz w kościele parafialnym w Brodnicy), gotycka polichromia w prezbiterium z ok. 1400 r. z przedstawieniem Ukrzyżowania, Chrystusa na Tronie, Męczeństwa św. Apolonii, Śmierć św. Franciszka, kaplica Mariacka z 1560 r. z cudownym obrazem Pietà Chełmińska z 1656 r. Pierwotny wizerunek Matki Boskiej Chełmińskiej powstał prawdopodobnie w XIII-XIV w. i był umieszczony na Bramie Grudziądzkiej, skąd został przeniesiony do kościoła farnego w 1649 r.; tutaj jednak miał ulec zniszczeniu w czasie potopu szwedzkiego 1655-1660, po czym ufundowano obraz obecny. W 1754 r. obraz został koronowany, a corocznie 2 lipca odbywają się uroczystości odpustowe, będące świętem całego miasta.

 

W czasie prac wymiany posadzki w 2012 r. dokonano nieoczekiwanego znaleziska w postaci okazałej renesansowej płaskorzeźbionej płyty nagrobnej w nawie głównej. Niestety nie została ona wyeksponowana, ale przykryta nową, marmurową posadzką.