Lisewo
LokalizacjaZiemia Chełmińska, powiat chełmiński
18 km na płn.-wsch. od Chełmży, 38 km na płn. od Torunia
Klasyfikacja atrakcyjności turystycznej: 
Wieś wzmiankowana w 1293 r. jako wieś czynszowa, później podległa wójtostwu krzyżackiemu w Lipienku.
W czasach krzyżackich, od drugiej połowy XIV wieku w kościele lisewskim odbywały się sądy rycerskie Ziemi Chełmińskiej, nadzorowane przez wójtów krzyżackich z Lipienka. Poza tym rycerstwo zbierało się tu na zjazdach.
Na przełomie XIV i XV w. było miejscem narad Towarzystwa Jaszczurczego (w 1397 r. na zjeździe rycerskim podjęto decyzję o powstaniu Towarzystwa w tutejszej parafii).
Po II pokoju toruńskim i włączeniu Prus Królewskich do Królestwa Polskiego, w latach 1530-1772 r. Lisewo było dużą wsią królewską, należało do starostwa polskiego w Lipienku.
Stąd wywodził się ród Lisowskich - średniej szlachty polskiej z przełomu XV i XVI w., który po unii lubelskiej (1569 r.) przeniósł się na Litwę i tam wszedł w koligacje rodzinne z rodem Kiszków.
W czasach nowożytnych istniała przy kościele szkoła parafialna, o czym informują wzmianki źródłowe z lat: 1647, 1667, 1740 1785. Po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.) wieś przeszła na własność pruskiego skarbu państwa. W czasach Księstwa Warszawskiego szkoła została przejęta przez państwo.
Na przełomie XIV i XV w. było miejscem narad Towarzystwa Jaszczurczego (w 1397 r. na zjeździe rycerskim podjęto decyzję o powstaniu Towarzystwa w tutejszej parafii).
Po II pokoju toruńskim i włączeniu Prus Królewskich do Królestwa Polskiego, w latach 1530-1772 r. Lisewo było dużą wsią królewską, należało do starostwa polskiego w Lipienku.
Stąd wywodził się ród Lisowskich - średniej szlachty polskiej z przełomu XV i XVI w., który po unii lubelskiej (1569 r.) przeniósł się na Litwę i tam wszedł w koligacje rodzinne z rodem Kiszków.
W czasach nowożytnych istniała przy kościele szkoła parafialna, o czym informują wzmianki źródłowe z lat: 1647, 1667, 1740 1785. Po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.) wieś przeszła na własność pruskiego skarbu państwa. W czasach Księstwa Warszawskiego szkoła została przejęta przez państwo.
Gotycki kościół
Gotycki kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. i NMP Śnieżnej, został wzniesiony w 4. ćw. XIII w. (niektórzy upatrują powstanie parafii lisewskiej jeszcze w okresie przedkrzyżackim) i należy do najstarszych wiejskich kościołów Ziemi Chełmińskiej i najcenniejszych przykłaów sakralnej architektury gotyckiej na tego regionu. Dużą wartość posiada także barokowe i rokokowe wyposażenie kościoła.
W latach 1551-1585 kościół rozbudowany o renesansową wieżę i zach. część nawy, z fundacji starostów z Lipienka: Stanisława Kostki, wojewody chełmińskiego i jego syna Jana, wojewody sandomierskiego. W 1655 r. został uszkodzony przez Szwedów.
Kamienno-ceglany, częściowo otynkowany, jednonawowy, z prosto zamkniętym prezbiterium, z kryptą grobową w podziemiu oraz szczytem z poł. XIV w.
Wieża eliptyczna, wieloboczna, zwieńczona attyką i ceglanym ostrosłupowym hełmem z latarnią.
Kamienno-ceglany, częściowo otynkowany, jednonawowy, z prosto zamkniętym prezbiterium, z kryptą grobową w podziemiu oraz szczytem z poł. XIV w.
Wieża eliptyczna, wieloboczna, zwieńczona attyką i ceglanym ostrosłupowym hełmem z latarnią.
Wnętrze kościoła nakryte drewnianym stropem. W północnej kruchcie z XV-XVI w. (zamienionej w XIX w. na kaplicę) sklepienie kryształowe. W kruchcie zachodniej pod wieżą sklepienie kolebkowe z lunetami.
Część wyposażenia barokowego i rokokowego z XVIII w.
- Chrzcielnica granitowa średniowieczna z XIII-XIV w.
- Epitafium Kostków, starostów Lipienka, renesansowe z 1571 r. Centralne miejsce epitafium zajmuje scena Sądu Ostatecznego, pod którą na sarkofagu leży postać zmarłego, po jego bokach znajdują się klęczący członkowie rodziny.
- Wypełniający całe prezbiterium rokokowy ołtarz główny z baldachimem, z 2. połowy XVIII w., pochodzi z kościoła pofranciszkańskiego w Chełmnie. W dolnej części ołtarza znajdują się dwie drewniane rzeźby: św. Jakuba Starszego i nieznanego biskupa, zaś w zwieńczeniu Boga Ojca i dwóch aniołów.
ołtarz główny
- Dwa barokowe ołtarze boczne z kręconymi kolumienkami pochodzą z około 1700 r. W ołtarzu po prawej stronie znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem noszący imię Matki Bożej Lisewskiej. Obraz ten, pochodzący z połowy XVII w., jest namalowany na wzór obrazu Matki Bożej Śnieżnej, znajdującego się w rzymskiej Bazylice Matki Bożej Większej. Wizerunki Najświętszej Maryi Panny oraz Dzieciątka pokryte są srebrną, częściowo pozłacaną sukienką, a ich głowy zdobią korony. Obraz ten zasłonięty jest obrazem Matki Bożej Wniebowziętej, który pochodzi z tego samego okresu co obraz Matki Bożej Lisewskiej. W zwieńczeniu ołtarza Maryjnego znajduje się barokowy obraz św. Barbary z ok. 1700 roku.
Matka Boska Lisewska
- Unikatowym zabytkiem jest, znajdująca się w ścianie prezbiterium, średniowieczna "pancerna" skrytka na hostie - wzmocniona dodatkowo żelazną sztabą.
- Dzwon na wieży kościelnej z 1560 r. z herbami Dąbrowa (Kostków) i Elemberg (?) oraz napisem i monogramem G B.
