Dźwierzno

W XIII w. Krzyżacy utworzyli tu parafię wydzielając ją z parafii chełmżyńskiej, jednocześnie fundując kościół.
W 1341 r. wielki mistrz krzyżacki, Ditrich von Altenburg nadał na własność 8 włók (tj. ok. 135 ha) w Dźwierznie swojemu wiernemu słudze, Hansowi von Seefelte z Dźwierzna. W 1403 r. posiadaczem majątku rycerskiego był Hannos Seykaw. W latach 1438-1453 właścicielem części wsi był Hans Ruckusz, który jednocześnie był aktywnym członkiem antykrzyżackiego Związku Pruskiego.
 
Po II pokoju toruńskim w 1466 r. wieś była dobrem króla polskiego, w 1526 r. została nadana przez króla Zygmunta I Starego Jakubowi Rokuszowi. Przez następne lata Dźwierzno należało do szlacheckiego rodu Konopackich. W 1617 r. Konopaccy sprzedali majątek klasztorowi benedyktynek w Toruniu. Po I rozbiorze Polski i włączeniu Ziemi Chełmińskiego do Królestwa Prus wieś była królewską domeną przekazywaną czasowo w dzierżawę. M.in. w 1788 r. dzierżawcą był Johann Kohler, w 1803 r. January Borowski, a od 1866 r. już jako właściciele występuje rodzina von Falkenhayn.

 

Gotycki kościół Wniebowzięcia NMP został wzniesiony ok. 1300 r., przebudowany w XVII w. (kruchta i wnętrze), w 1864 r. dobudowano wieżę. Kamienny (szczyty i wieża ceglane), jednonawowy, z prosto zamkniętym prezbiterium.
Wyposażenie wnętrza barokowe z XVIII w., renesansowy nagrobek Rafała Konopackiego (1589 r.).

W prezbiterium barokowy ołtarz główny z 1752 r. z cennym obrazem Przemienienie Pańskie, ufundowanym stulecie wcześniej (w poł. XVII w.) przez Hiacynta Balcerowicza. Obraz uznawany jest za cudowny, do którego juz w XVII w. pielgrzymowlai wierni; stąd liczne wota umieszczone na ścianie po bokach ołtarza.

Na co dzień obraz ten jest przesłonięty obrazem XIX-wiecznym o tej samej tematyce, powstałym z inspiracji XVI-wiecznym obrazem Rafaela Santi w Rzymie.

Fundacji Adriana Kitnowskiego jest kamienny nowożytny zegar słoneczny umieszczony na zewnątrz kościoła. Pochodzi on z 1677 r. i jest najstarszym zachowanym dziś zegarem słonecznym na Ziemi Chełmińskiej. Zainstalowany jest nad wejściem do południowej kruchty kościoła. Na zatartym nieco cyferblacie widnieje m.in. data fundacji, herb Cholewa i monogram A. K. - ww. Kitnowskego, który był wówczas właścicielem okolicznych dóbr i sprawował urząd sędziego ziemskiego malborskiego.

 

Na cmentarzu pomnik ku czci Żydówek, które zginęły w okolicznych hitlerowskich obozach pracy w latach 1944-45.