Góry toruńskie

 

Występowanie gór w nizinnym, nadrzecznym Toruniu może niejednego wprawić w zadziwienie czy wręcz osłupienie. Skąd w położonym nad Wisłą, w kotlinie (Kotlina Toruńska) mieście wzięły się owe góry?
A jednak mamy w Toruniu jeszcze kilka wzniesień. "Jeszcze", bo w wyniku niwelacji - zwłaszcza XIX-wiecznych i późniejszych - wiele z nich uległo spłaszczeniu, są mniej zauważalne, czy wprost zniknęły z krajobrazu miasta, a tym samym ze świadomości mieszkańców. Są jednak nadal takie miejsca, które wyróżniają się swoją wyniosłością w przestrzeni lub zachowały się pod postaciami historycznych, kilkusetletnich nazw jeśli nie w różnicy poziomów.
 

Terasy wiślane (wraz z ich stokami) oraz wydmy śródlądowe - to dwa rodzaje toruńskich gór. Oba są charakterystyczne dla krajobrazu i ukształtowania terenu Torunia.

 

Terasy nadwiślańskie, wyższa od niższej, oddzielone są wzajemnie stokami często stromymi. Jedynie na obszarze Starego Miasta i Nowego Miasta terasy wyższe łagodnie opadają w kierunku Wisły. Dlatego właśnie w tak dogodnym miejscu nadwiślańskim zdecydowali kiedyś Krzyżacy o lokacji Torunia.

Natomiast na wschód i zachód od średniowiecznego centrum Torunia stoki są bardziej strome i wyższe, a zwłaszcza charakterystyczne jest zbocze terasowe ciągnące się na wschód od mostu kolejowego im. E. Malinowskiego przez Winnicę po Kaszczorek. W najwyższych miejscach to wzniesienie sięga aż 30 m wysokości (69 m npm).
Nieco niższa (10-20 m) krawędź terasowa ciągnie się w południowej-kujawskiej części Torunia, od wsi Brzozówka, przez Toruń-Czerniewice po Toruń-Podgórz.

► Z tego rodzaju "gór" w Toruniu znane są: • Góra św. Jakuba (dawniej Góra Biskupia / Mons episcopi) • Góra Winnica (Weinberg) • Góra Buchta.

 

Na płaskich powierzchniach teras - za wyjątkiem niższych teras zalewowych - rozmieszczone są wydmy piaszczyste - to drugi rodzaj gór toruńskich. Największy ich zespół rozpościera się po południowej - kujawskiej stronie Wisły, tj. na południowych krańcach Torunia i dalej (zwłaszcza na terenie poligonu artyleryjskiego), tworzy rozległy, kilkunastokilometrowy obszar. W niektórych miejscach wysokość ich wynosi do 30 m. Tutaj znajdują się m.in.: Góra Sypka, Tylna, Kątowa - u podnóża któej w 1625 r. odbywały się toruńskie ćwiczenia artyleryjskie.
Wiosną 1659 r. w pobliżu Góry Kątowej kanclerz wielki i hetman polny koronny Jerzy Sebastian Lubomirski (który w końcu roku poprzedniego dowodził wojskami odzyskującymi Toruń z "potopu" szwedzkiego) zarządził manewry wojsk, a w tym strzelanie z armat. Celem ćwiczeń było zgranie jego wojsk z wojskami regimentarza Stefana Czarnieckiego, które właśnie powróciły z wyprawy do Danii. Podczas tych manewrów artylerią koronną dowodził starszy nad armatą gen. Krzysztof Grodzicki. Zaraz po ćwiczeniach całe wojsko udało się na odsiecz Grudziądzowi i Gdańskowi. Pamiątką po tym wydarzeniu są nazwy wzgórz na poligonie: Góra Hetmańska i Góra Czarnieckiego.

 

Wydmy znajdują się też w prawobrzeżnej - pomorskiej części Torunia, chociaż większość z nich jest już mocno lub całkowicie zniwelowanych lub wręcz pozostały tylko w nazwach, np. • Kozackie Góry, • Góra Szubieniczna (Wiesiołki), czy • Złota Góra oraz • Piekarska Góra, po których praktycznie nie ma śladu. Wydmową jest też • Dębowa Góra. Najmniejszej degradacji uległy natomiast • Zajęcze Góry. Z kolei prawie nikt już dziś w Toruniu nie kojarzy takich nazw i miejsc jak np. • Wołowa Góra (Ochsenberg; małe wzniesienie między folwarkiem Bielany a Kozacką Górą), • Góra Czarownic (Hexenberg; w płn.-wsch. części Mokrego), • Saska Góra (Sachsenberg; na Mokrem), • Fiołkowa Góra (Violenberg; na Mokrem), • Szpiczaste Góry (Spitzbergen), • Babia Góra (na Mokrem), • Górka Skowronków (Lerchengrund / monticulus Lyerchgrunt), Góry Wiosenne (Marcowe; Lentzeberge) i in.
 
Wydmy powstały z piasków akumulacji rzecznej, naniesionych przez wody roztopowe lodowca płynące Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką. Przeważają wydmy paraboliczne zwrócone ramionami w kierunku zachodnim, gdyż takie wiatry przeważały w głównych okresach wydmotwórczych. Rzadziej są to wały wydmowe, o dłuższej osi położonej na kierunku zachód-wschód lub nieregularne pagórki. W większości formy wydmowe nie są w pełni wykształcone, często łączą się tworząc system wyniesień różnego kształtu.

Wydmy osiągają wysokość bezwzględną 104 m n.p.m., przy przeciętnym wyniesieniu terasy 69-71 m n.p.m. Średnia ich wysokość względna wynosi 10-25 m, a długość ok. 1700 m, osiągając maksymalne wartości rzędu 5200 m. Kompleks wydm prawie w całości zalesiony jest borami sosnowymi.