Kościół Mariacki w Toruniu

Kościół Mariacki w Toruniu jest przykładem architektury gotyckiej rangi światowej. To jedno z najwybitniejszych osiągnięć gotyckiego budownictwa sakralnego na obecnych ziemiach polskich; kościół halowy zaliczany do największych świątyń gotyckich w Polsce.

Wysmukła, monumentalna budowla pofranciszkańska, górująca nad północną częścią Starego Miasta, posiada cenne artystycznie i historycznie zabytki wyposażenia wnętrza (patrz niżej): m.in. gotyckie stalle i polichromie ścienne, wielkie renesansowe organy należące do najstarszych i najpiękniejszych w Polsce, epitafia wybitnych toruńskich rodów patrycjuszowskich, mauzoleum królewny Anny Wazówny. Jego tereny poklasztorne są bezpośrednio związane ze sławetnym toruńskim Gimnazjum Akademickim okresu odrodzenia, wyznaczającym intelektualny poziom Prus Królewskich.

 

Wysoka ranga architektoniczna kościoła oraz jego zabytków wyposażenia świadczy o dawnej świetności Torunia i dziś jest elementem stanowiącym o jego wyjątkowej tożsamości.

 

Kościół Mariacki - dawny klasztorny franciszkański (>>>) - zwraca uwagę swoją wyjątkową architekturą - monumentalną i potężną bryłą górującą nad północną częścią Starego Miasta. Powstał w okresie apogeum rozwoju średniowiecznego, hanzeatyckiego Torunia, a franciszkanie jednocześnie korzystali z dobrych stosunków z Krzyżakami. W tych okolicznościach musiała powstać architektura wyjątkowa.

Z Rynku Staromiejskiego najlepiej widoczna jest najbardziej reprezentacyjny element budowli -  trójwieżyczkowe zwieńczenie prezbiterium. Kościół zgodnie z regułami żebraczego zakonu franciszkańskiego nie posiada głównej wieży, a jedynie trzy małe sygnaturki.
Kościół halowy o nowatorskiej architekturze, powstał w wyniku rozbudowy w latach około 1350-1370 (wg niektórych badaczy rozbudowa mogła zakończyć się już przed 1350 r.) poprzedniego, budowanego od 1239 r. (najpóźniejszym etapem zmian w architekturze i rozbudowie kościoła było przekształcenie prezbiterium, które zostało przedłużone ku wschodowi i podwyższone do wysokości korpusu, co nastąpiło zapewne ok. 1400 r.). 
Reprezentuje niemal wszystko, w czym gotyk jest najlepszy: wysmukłe filary, ostre łuki, wewnętrzne szkarpy pomiędzy dużymi, wysmukłymi oknami wpuszczającymi przez wielobarwne witraże mistyczne światło do wnętrza i nadające mu charakterystyczny półmrok, wnętrze - monumentalne, jednorodne, halowe.

Architektonicznie kościół ten należy do najwybitniejszych osiągnięć tego typu budownictwa sakralnego na obecnych ziemiach polskich XIV wieku. Stał się kamieniem milowym w rozwoju architektury północnej. Zastosowany tu trójnawowy układ halowy na planie prostokąta, w tak wysmukłych proporcjach stał się wzorem, do którego nawiązywano w innych gotyckich budowlach sakralnych Pomorza. Architektonicznym nowatorskim rozwiązaniem w XIV w. tutaj zastosowanym są też, wspomniane już przypory wciągnięte do wnętrza budowli, dzięki czemu uzyskano gładką powierzchnię elewacji, a we wnętrzu głębokie wnęki o charakterze kaplic w nawie południowej. Później to novum powtórzono w konkurującym z Toruniem Gdańsku: w tamtejszej bazylice Mariackiej oraz w kościele franciszkańskim.

 

We wnętrzu kościoła największe wrażenie robi jego strzelistość i monumentalność potęgowana przez nawy równej wysokości, wąskie i wysokie okna z XIX-wiecznymi witrażami (skomponowanymi na wzór gotyckich), filary międzynawowe i wewnętrzne szkarpy nawy południowej, tworzące jakby kaplice. Na wysokości około 27 metrów polichromowane sklepienia gwiaździste.
Wymiary kościoła: długość: 70 m, szerokość naw: 30 m, wysokość naw i prezbiterium: 26,75 m.

 

Z 1343 r. pochodzi informacja o istnieniu wtedy w tym kościele organów (tj. najstarszego takiego znanego instrumentu muzycznego na ob. ziemiach polskich) i o pobycie króla Kazimierza Wielkiego, który uczestniczył tu we mszy św.

Również w tym kościele w 1466 r. z udziałem legata papieskiego celebrowano uroczystą mszę św. z okazji zawarcia II pokoju toruńskiego.
 
Od XVI w., kiedy Toruń stał się miastem protestanckim (formalnie na podstawie przywileju z 1558 r. króla Zygmunta Augusta, a praktycznie już wkrótce po ogłoszeniu przez Martina Lutra w 1517 r. nowej wykładni wiary znalazła ona wśród mieszczan toruńskich rosnącą liczbę zwolenników) kościół ten został porzucony przez franciszkanów i przejęty w 1559 r. przez Radę toruńską stał się w 1596 r. najważniejszą świątynią protestanckiego Torunia i jednym z ważniejszych kościołów protestanckich w Prusach Królewskich. Już w 1595 r. stał się miejscem synodu generalnego polskich protestantów, a podczas obrad głośnego Colloqium Charitativum w 1645 r. tutaj odbywały się uroczyste nabożeństwa.

Dawny klasztor franciszkański w 1564 r. stał się nową siedzibą szkoły miejskiej, od 1568 r. gimnazjum, późniejszego znanego toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. Związanych z nim było wiele słynnych nazwisk polskich i niemieckich uczonych i duchownych, jak np. Erazm Glicner (1535-1603), Piotr Artomius (1552-1609), Jan Turnowski (1567-1629), Michał Bogusław Ruttich (1686-1735), Ulrich Schober (1559-1598), Jan Rybiński (1565-1621), Krzysztof Hartknoch (1644-1687), Efraim Oloff (1685-1735), Georg Peter Schultz (1680-1748)

 

Ze względu na swoją rangę kościół Mariacki stał się wówczas miejscem pochówku wyjątkowych postaci: luteranki królewny Anny Wazy (siostry króla Zygmunta III), kalwinki Anny z Leszczyńskich Potockiej i zasłużonych mieszczan i profesorów toruńskich, np. Strobandów, Neisserów, Mochingerów, Piotra Artomiusza, Krzysztofa Hartknocha i in. Kościół skupiał najbogatszy patrycjat toruński aż do 1724 r., kiedy to został przejęty przez katolików (bernardynów do 1821 r.).

Z okresu protestanckiego pochodzi wiele cennych zabytków sztuki wyposażenia wnętrza.

W 1939 r. działał tu bł. Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945), patron harcerzy polskich, którego relikwie znajdują się w kościele (>>>).
 
Przy kościele zachował się od południa (wzdłuż ulicy Panny Marii) gotycki mur klasztorny z XIV wieku zwieńczony blankami, z bramą, tworzący dziedziniec. Pierwotnie między murem a prezbiterium kościoła był cmentarz, na którym chowano zakonników franciszkańskich. W XVII wieku, gdy Kościół był w rękach protestantów, do gotyckiego muru od strony cmentarza dobudowano krypty grobowe; nad nimi zbudowano krużganek, którego każda arkada odpowiadała jednej krypcie i każda została zwieńczona manierystycznym szczytem rzeźbionym w kamieniu, posiadającym tablicę z inskrypcją.

 

Toruński kościół Mariacki jest jednym z najważniejszych zabytków architektury gotyckiej w Polsce, który na trwałe znalazł miejsce w literaturze fachowej jako obiekt wyjątkowy. O tej wyjątkowości świadczy kilka cech.
► Więcej tutaj

 

 

 

 

Stare Miasto, ul. Panny Marii 2

przy Rynku Staromiejskim

 

 

 

- dni powszednie: 8.00, 17.00, 18.30  

 

Kościół udostępniony jest codziennie o każdej porze roku, bez wyznaczonych godzin zwiedzania. Zwiedzanie zabronione w czasie mszy św. i innych nabożeństw.

Zwiedzanie bez opłat.
Wejście kruchtą od strony Rynku Staromiejskiego; wejście główne (od ul. Piekary) otwierane jest tylko okolicznościowo.
Zwiedzanie z przewodnikiem:
na zamówienie: BTP Przewodnicy Toruńscy, Toruński Serwis Turystyczny tel. 60 08 24 929
Rezerwacje zwiedzania: e-mail: biuro@przewodnicy.torun.pl.

- pisała Maria Dąbrowska (1889-1965), jedna z największych polskich powieściopisarek XX w.