Gimnazjum Akademickie

Gimnazjum Toruńskie rozpoczęło działalność 8 marca 1568 r., a jego
znakomite osiągnięcia - od 1594 r. jako szkoły o charakterze uczelni półwyższej - weszły na stałe do dziejów nauki i edukacji dawnej Rzeczypospolitej, zaś dorobek wielu uczonych uzyskał rozgłos i uznanie międzynarodowe. 

Gimnazjum Akademickie było chlubą miasta Torunia, było jedną z najlepszych szkół w Europie, gromadziło wybitnych profesorów, intelektualistów, przyciągało młodzież miejską i szlachecką z Rzeczypospolitej i z zagranicy. Było ośrodkiem myśli i twórczości naukowej w Prusach Królewskich do końca przynależności Torunia do Polski, tj. do II rozbioru w 1793 r. Toruńskie gymnasium academicum stało się czołową szkołą polskiego protestantyzmu, a w XVII w. odegrało ważną rolę dla protestantów w Europie Środkowej. Jej ukończenie gwarantowało od razu podjęcie III roku studiów uniwersyteckich.
 
Toruńskie Gimnazjum Akademickie (Gymnasium academicum), dzięki staraniom burmistrza Heinricha Strobanda uzyskało w roku 1594 dobre warunki pracy dydaktycznej i naukowej. Wśród jego profesorów w XVII i XVIII w. znajdowali się zasłużeni badacze historii Polski i Prus, autorzy podręczników i rozpraw z różnych dziedzin wiedzy humanistycznej, współpracownicy czasopism naukowych.

Gimnazjum Akademickie w Toruniu było szkołą o charakterze półwyższej uczelni, założone w 1594 r., jednak jej historia sięga 1568 r., kiedy to powołano gimnazjum miejskie.
Osiągnięcia toruńskiego Gimnazjum Akademickiego dały Toruniowi w okresie I Rzeczypospolitej przodującą pozycję dla dziejów nauki i oświaty.
Gimnazjum Akademickie było chlubą miasta Torunia, gromadziło wybitnych profesorów, intelektualistów, przyciągało młodzież miejską i szlachecką z Rzeczypospolitej i z zagranicy. Było ośrodkiem myśli i twórczości naukowej w Prusach Królewskich do końca przynależności Torunia do Polski, tj. do drugiego rozbioru w 1793 r. Toruńskie gymnasium academicum stało się czołową szkołą polskiego protestantyzmu, a w XVII w. odegrało ważną rolę dla protestantów w Europie Środkowej.

Programowo Gimnazjum opierało się na doświadczeniach i zasadach humanizmu i reformacji.
Nauka trwała tu 10 lat. Najwyższymi klasami były dwuletnie „classis supremae”, przygotowujące do studiów uniwersyteckich, gdzie wykładano elementy dyscyplin uniwersyteckich: prawo, filozofię, teologię, grekę, niekiedy medycynę.

Gimnazjum toruńskie zyskało szeroki rozgłos dzięki wysokiemu poziomowi i metodom nauczania oraz doborowemu gronu profesorów (m.in. Jan Turnowski – znany teolog braci czeskich, Paweł Stranský z Litomierzyc (>>>) – prawnik i historyk wygnany z Czech, Heinrich Schaeve – rektor Gimnazjum (1660-1661), polihistor, zwolennik filozofii kartezjańskiej, Christoph Hartknoch i Martin Böhm – znakomici historycy Prus i Polski, Georg Peter Schultz – autor rozpraw z dziejów politycznych Polski, Ulrich Schober, Konrad Graser i in).

 

Novae scholae Torvnensis ratio doctrinae et disciplinae – najstarsza ustawa szkolna Gimnazjum toruńskiego ogłoszona w 1568 r. przez pierwszego rektora szkoły Macieja Breua, która precyzowała program nauczania i wychowania.
 
Świetne akademickie gimnazjum Torunia powstało w XVI w. w kręgu mieszczańskiego mecenatu i rywalizowało z powodzeniem z uczelniami egzystującymi dzięki mecenatowi królewskiemu (Akademia Krakowska, nieco później Wileńska, w XVIII w. Collegium Nobilium) i magnacko-szlacheckiemu, takimi jak Akademia Lubrańskiego w Poznaniu, Akademia Zamoyska, gimnazja różnowiercze w Pińczowie, Rakowie, Lesznie, Sierakowie, wreszcie Liceum Krzemienieckie (założone w 1805)
- prof. Maria Bogucka, 2009.
 
Częścią składową gimnazjum była biblioteka (o dawnych bibliotekach toruńskich tutaj), założona z inicjatywy burmistrza Heinricha Strobanda. Służyła ona celom nie tylko szkolnym i naukowym, lecz była również pierwszą typową biblioteką publiczną; w XVII w. księgozbiór ten liczył około 10 tys. egzemplarzy i stwarzał znakomite warunki do naukowej pracy profesorów. 
Powstanie biblioteki publicznej w Toruniu wpisywało się i było zgodne z aktualnym duchem dominujących w XVI-wiecznej Europie prądów kulturalnych i ideowych renesansu i reformacji; biblioteki miejskie były wtedy instytucjami o wysokich walorach kulturotwórczych, na które pozwolić sobie mogły tylko zamożne miasta. Na terenie Prus Królewskich jeszcze tylko Gdańsk szczycił się podobną placówką miejską, założoną dwa lata później. Według współczesnych świadectw biblioteka toruńska dorównywała najsławniejszym i największym księgozbiorom europejskim
Przy gimnazjum istniał też zakład typograficzny, czyli drukarnia (o dawnych drukarniach toruńskich tutaj) oraz od 1601 r. bursa (Ekonomia).
 
 
Już w 1595 r. z inicjatywy burmistrza Heinricha Strobanda przedstawiciele gimnazjów toruńskiego, gdańskiego i elbląskiego podjęli pierwsze projekty powołania uniwersytetu w Toruniu. Rozbudowując gimnazjum burmistrz Stroband i inni uczeni, chcieli uczynić z niego akademię protestancką - "szkołę generalną" - dla całej Rzeczpospolitej, zwłaszcza w obliczu działań oświatowych prowadzonych szeroko przez jezuitów (jezuici otworzyli swoje katolickie kolegium w Toruniu w roku 1605). Tematem tym zajmował się zwołany w tymże roku w Toruniu synod generalny protestantów polskich, nie podjęto jednak, poza uchwałą o konieczności powołania szkoły generalnej, żadnych konkretnych działań.
 
Z czasem rosła renoma gimnazjum i rozwój ilościowy. W najkorzystniejszych latach 30. i 40. XVII w. rocznie przyjmowano ok. 100 kandydatów, a ogólny stan osiągnął liczbę 600-1000 uczniów. Również w 2. poł. XVII w. nastąpił rozwój programów w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych (matematyka, astronomia z teorią Mikołaja Kopernika, geografia, medycyna, biologia); duży nacisk kładziono na naukę języka polskiego i innych języków nowożytnych. Do programów nauczania stosunkowo wcześnie zaczęły przenikać nurty oświecenia.
Gimnazjum akademickie prowadziło cenne badania i publikacje (gromadzone dziś w Książnicy Kopernikańskiej), m.in. 3-tomowe „Institutio literata”, zbiór dokumentów i traktatów pedagogicznych doby humanizmu i oświecenia.
Wszystkie toruńskie szkoły elementarne miejskie i prywatne zostały podporządkowane rektorowi gimnazjum, dzięki czemu w Toruniu powstał jednolity system oświatowy, czego nie było w innych miastach.
 
Po tumulcie toruńskim w 1724 r. udział gimnazjum w życiu publicznym zmalał, losy szkoły były bowiem niepewne. Wyrok asesorii wydany po tumulcie pozbawił gimnazjum dotychczasowej siedziby w pofranciszkańskim klasztorze przy Kościele Mariackim i zawierał żądanie jego zamknięcia. Warunki lokalowe pogorszyły się, poziom naukowy nieznacznie się obniżył. Jednak mimo to, w czasach ogólnego upadku kultury polskiej w Polsce Sasów, właśnie w gimnazjum toruńskim rozwijało się zainteresowanie dziejami Polski, historią jej kultury, języka, szkół, kościołów itp. Badania te prowadzili profesorowie gimnazjalni, Niemcy z pochodzenia, ale dobrze znający język polski (m.in. Jan Daniel Hoffmann, Michał Bogusław Ruttich, Efraim Oloff, Jan Fryderyk Bachstrom).

Z intelektualnymi kręgami gimnazjum związanych było kilka czasopism toruńskich, w tym czasie ukazujących się (o dawnych czasopismach toruńskich tutaj).
Od 1740 r. (o ile nie wcześniej) najprawdopodobniej w gimnazjum znajdowała się meteorologiczna stacja obserwacyjna, gdzie regularnie mierzono temperaturę powietrza i inne elementy pogody.

Po I rozbiorze Polski w 1772 r. nastąpiło dalsze osłabienie gimnazjum, a od 1785 r. można mówić o sytuacji kryzysowej, która trwała też po włączeniu Torunia, w ramach II rozbioru Polski, do Prus, w 1793 r. Od tego czasu pogłębiały się trudności finansowe i personalne, gimnazjum przechodziło zmiany organizacyjne i programowe, nie spełniało więc swej roli dydaktycznej i funkcji kulturotwórczej.
Sytuacja ustabilizowała się, jednak na krótko, w latach 1800-1803, kiedy nowy dyrektor Johann Wilhelm Süvern, rodem z Westfalii, uregulował statut gimnazjum i jego pozycję oświatową, podniósł poziom nauczania, zwiększył liczbę uczniów (w tym Polaków, których było ok. 40%). Mimo to nie udało się już przywrócić dawnej świetności gimnazjum.
W czasach Księstwa Warszawskiego (1807-1815) gimnazjum przekształcono w państwową szkołę podległą Izbie Edukacyjnej; w pierwszych latach Księstwa działalność gimnazjum została zdezorganizowana; budynki zajęto na szpital wojskowy, zniszczono wyposażenie, powstały też szkody w bibliotece podczas przenoszenia jej do Ratusza Staromiejskiego. Pomimo utraty dwóch, najwyższych klas akademickich i zdegradowania do rzędu szkół wydziałowych o praktycznym kierunku kształcenia, gimnazjum zachowało tradycyjną nazwę akademickiego.
Gimnazjum mimo trudnych sytuacji politycznych działało do końca istnienia Księstwa. Działalnością i poziomem naukowym gimnazjum interesowali się z ramienia Izby Edukacyjnej Samuel Bogumił Linde, wychowanek gimnazjum oraz Stanisław Staszic i Julian Ursyn Niemcewicz, który wizytował gimnazjum w 1812 r.
W 1817 r. gimnazjum zostało przekształcone w pruskie gimnazjum miejskie, gdzie językiem wykładowym stał się niemiecki, czemu towarzyszył odpływ polskich nauczycieli i uczniów; w 1855 r. szkoła uzyskała nowy neogotycki gmach przy ul. Zaułek Prosowy 2 (ob. I Liceum Ogólnokształcące), co przyczyniło się do jej rozwoju.
W 1879 r. gimnazjum, mające cały czas charakter ewangelicki, zostało w pełni przejęte przez państwo i odtąd nosiło nazwę Gimnazjum Królewskie z Gimnazjum Realnym w Toruniu.
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj