Sala Wielka: Toruński Portret Mieszczański

 

Zespół portretów patrycjuszy toruńskich z okresu renesansu, manieryzmu i baroku prezentowany w Sali Wielkiej (Mieszczańskiej) to jedyny w Polsce tak wielki zachowany zbiór portretów patrycjuszowskich z XVI-XIX wieku. Wśród nich eksponowany jest również słynny portret Mikołaja Kopernika z drugiej połowy XVI wieku z dawnej biblioteki Gimnazjum Akademickiego. Jednocześnie zespół ten jest najlepszym reprezentantem dawnego malarstwa toruńskiego. Wśród portretów wyróżniają się doskonałe dzieła, których autorzy - uczniowie czy naśladowcy - tworzyli pod wpływem renesansowej sztuki wybitnych mistrzów, np. Albrechta Dürera, Lucasa Cranacha.
Ponadto eksponowane są tu m.in. wyjątkowe i unikatowe tarcze herbowe patrycjatu toruńskiego.

 

Sala Wielka znajduje się na I piętrze skrzydła zachodniego Ratusza Staromiejskiego.

W ponad sześćsetletniej historii Ratusza – najczęściej nazywana była Salą Wielką (Aula Maior); w dokumentach mianowana jest też wielką salą widowiskową, a także salą turniejową. Ta ostatnia nazwa zapewne dlatego, że stąd przyglądano się turniejom urządzanym w zachodniej części Rynku Staromiejskiego. Sala pełniła dla Torunia funkcje reprezentacyjne, podobnie jak sale audiencjonalne w siedzibach panujących możnowładców. Tu Rada Miasta podejmowała monarchów i posłów, toczyły się sejmiki pruskie, a nawet trzykrotnie sejmy polskie (zobacz: Historyczne wydarzenia w Ratuszu Staromiejskim). Tutaj wysłannicy królów polskich przyjmowali od Rady toruńskiej przysięgi wierności. Tutaj odbyło się słynne Colloquium Charitativum (Braterska rozmowa pomiędzy katolikami i protestantami), które zwołane w 1645 roku przez króla Władysława IV, miało załagodzić spory religijne w Europie. Tu również 18 stycznia 1920 roku burmistrz niemiecki przekazał władzę nad miastem przedstawicielowi odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej.

 

Pierwotnie, do rozbudowy Ratusza w 1602 r., sala ta zajmowała długość całego skrzydła zachodniego. Najpewniej nie posiadała stropu, a przykrywała ją otwarta więźba dachowa. Posiadała też dwa poziome rzędy okien od zachodu: dolny rząd tworzyły małe wąskie otwory, nad którymi znajdowały się właściwe okna. W roku 1518 została nazwana Długą Salą. Od tegoż roku Rada odbywała tu też swoje coroczne uroczyste wybory, zwane kierą.

Do obecnej formy została przekształcona w czasie rozbudowy Ratusza w 1602-1605 r. W płn.-zach. narożniku Sali powstał wtedy marmurowy ozdobny kominek, nad którego paleniskiem wyryto łacińską sentencję w tłumaczeniu: 

Nieco wyżej, na dwóch tablicach z czerwonego marmuru złotymi literami wypisano kolejne sentencje łacińskie. Na tablicy po prawej:

Na tablicy po lewej:

 

Sala Wielka przygotowania do ceremonii złożenia hołdu królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu na ręce legata, bpa kujawskiego A. Ostrowskiego w dn. 20 maja 1765 r.

Na pierwszym planie straż honorową trzyma dwóch żołnierzy toruńskich.

Rycina Johanna Michaela Wachschlagera (1741-1801), 1765 r.

 

Reprezentacyjny charakter Sali Wielkiej przywrócono obecnie po remoncie kapitalnym Ratusza w latach 1957-1964, kiedy usunięto m.in. XIX-wieczne podziały na mniejsze pomieszczenia oraz przeznaczono na cele muzealne. W sali nadal odbywają się ważne dla Torunia wydarzenia oraz koncerty i konferencje.

 

Prezentowana w niej wystawa obejmuje 22 portrety toruńskich dostojników, m.in. radnego Johanna Strobanda, który cieszył się zaufaniem króla Zygmunta Starego, Johanna Rösnera, skazanego na karę śmierci przez ścięcie wskutek tumultu toruńskiego, oraz podobizna Mikołaja Kopernika. Portrety umieszczone są (z wyjątkiem dwóch największych) na filarach międzyokiennych w porządku chronologicznym – od najstarszych, które wiszą od strony południowo-zachodniej sali.

 

Ponad portretami wiszą na ścianiach unikatowe zabytki, niemające porównywalnych pośród innych miast polskich. To tarcze herbowe dawnego patrycjatu Torunia. Zespół tarcz powstał z inicjatywy najwybitniejszego w dziejach prezydenta Torunia, Heinricha Strobanda, w 1596 r. Po niemal 150 latach - w 1738 r. tarcze zostały zawieszone w obecnym miejscu, a z pierwotnej ich liczby 100 do dziś dotrwało jedynie 16.

Wiele patrycjuszowskich rodzin toruńskich otrzymało szlachectwo od królów polskich. Wraz z nobilitacją przyznawano im również herb (>>>).