Największe skarby i unikaty toruńskich muzeów

Poczet Królów Polskich
(Ratusz Staromiejski. Muzeum Okręgowe) Jest to najstarszy i jeden z nielicznych zestawów portretów królewskich, wśród nich portret króla Stanisława Augusta wykonany w pracowni Bacciarellego.
Portret Mikołaja Kopernika
(Ratusz Staromiejski. Muzeum Okręgowe) Któż nie zna tego portretu? To przecież najbardziej znany na świecie wizerunek Mikołaja Kopernika. Toruński portret jest też najwierniejszym przedstawieniem astronoma i reprezentuje najwyższą klasę artystyczną.
Toruński Portret Mieszczański
(Ratusz Staromiejski. Muzeum Okręgowe) Zespół portretów patrycjuszy toruńskich z okresu renesansu, manieryzmu i baroku to jedyny w Polsce tak wielki zachowany zbiór portretów patrycjuszowskich z XVI-XIX wieku. Są tu doskonałe artystycznie dzieła, których autorzy tworzyli pod wpływem renesansowej sztuki wybitnych mistrzów, np. Albrechta Dürera, Lucasa Cranacha.
Tarcze herbowe patrycjatu toruńskiego
(Ratusz Staromiejski. Muzeum Okręgowe) Zachowany do dziś w szczątkowej formie zespół tarcz herbowych dawnego patrycjatu toruńskiego to unikatowe zabytki, niemające porównywalnych pośród innych miast polskich. Z pierwotnej ich liczby 100 do dziś dotrwało jedynie 16
Donatywa toruńska
(Ratusz Staromiejski. Muzeum Okręgowe) Donatywy to unikatowe i cenne monety wybijane okolicznościowo i rzadko w XVI i XVII w. w złocie, jako dar i hołd miast dla królów. W Polsce wybijały je tylko mennice miejskie w Toruniu, Gdańsku, Elblągu i Rydze
Średniowieczne witraże toruńskie
(Ratusz Staromiejski. Muzeum Okręgowe) Gotyckie witraże toruńskie, których przykłady zachowały się jeszcze do dziś, to świadectwo nadzwyczaj wysokiego poziomu artystycznego średniowiecznego witrażownictwa toruńskiego, którego znane wyroby sięgały daleko poza granice państwa krzyżackiego. To także przykład jednej z dziedzin, określających Toruń jako największy ośrodek artystyczny w państwie krzyżackim Witraże są cennymi i rzadkimi dziełami sztuki średniowiecznej.
Obraz Traktat Toruński
(Ratusz Staromiejski. Muzeum Okręgowe) Obraz toruńskiego artysty Mariana Jaroczyńskiego upamiętnia przełomowe dla historii Polski i Torunia wydarzenie - zawarcie polsko-krzyżackiego II pokoju toruńskiego w 1466 r. To dużych rozmiarów dzieło (27 m2) podobnie jak późniejsze monumentalne obrazy Jana Matejki, miało przypominać dawną potęgę państwa polskiego i podtrzymywać uczucia patriotyczne Polaków.
Skarb ze Skrwilna
(Ratusz Staromijekski. Muzeum Okręgowe) Ekspozycja Skarbu ze Skrwilna stanowi unikatową w zbiorach polskich kolekcję biżuterii, a także sreber stołowych pochodzących z okresu od 2. poł. XVI w. do 1 poł. XVII w. O randze i wartości skarbu świadczy również to, że wyroby ze złota ważą ponad 2 kg, a przedmioty srebrne ok. 5 kg kruszcu oraz fakt, że skarb ten do momentu znalezisk ze Środy Śląskiej uważany był za skarb tysiąclecia.
Wielki krzyż relikwiarzowy
(Muzeum Diecezjalne) To wybitne dzieło artystyczne gotyckiej sztuki złotniczej i jednocześnie jedno z najbardziej okazałych (wys. 111 cm) z terenu dawnego państwa krzyżackiego i całej środkowej Europy.
Cyborium z kościoła św. Jakuba
(Muzeum Diecezjalne) Srebrne, grawerowane cyborium gotyckie wyróżnia się wysokim poziomem roboty złotniczej, sposobem wykończenia i jakością materiału
Madonna z Dzieciątkiem
(Muzeum Diecezjalne) Jest to bardzo dobrej klasy artystycznej dzieło toruńskiego malarstwa gotyckiego z ok. 1410 r., wyróżniające się w skali międzynarodowej. To jednocześnie unikatowy przykład gotyckiego obrazu tablicowego wysokiej klasy, nawiązującego do czeskiego stylu pięknego ok. 1400 r.

Czy wiesz, że toruńskie muzea w swoich przepastnych zbiorach posiadają wiele niezwykle cennych, unikatowych i niespotykanych w innych muzeach obiektów?
Poza tym zbiory np. Muzeum Okręgowego, liczące około 300 tys. artefaktów, pozwalają zaliczyć tę instytucję do jednego z największych i najbardziej wyjątkowych muzeów w Polsce, przewyższającego w tym względzie niejedno Muzeum Narodowe w innych polskich miastach.

Wśród wielu cennych i unikatowych zabytków eksponowanych w muzeach toruńskich wyżej wymieniamy jedynie kilka szczególnych.

Poza eksponowanymi pojedynczymi obiektami-zabytkami, muzea toruńskie stanowią cenne obiekty do zwiedzania jako budowle. Te historyczne budynki same w sobie są niejednokrotnie wyjątkowej klasy zabytkami architektury ze swoimi autentycznymi, zachowanymi wnętrzami i wyposażeniem; są to historyczne pomieszczenia charakterystyczne dla dawnej kultury mieszczańskiej północnoeuropejskiej np. Ratusza Staromiejskiego, Kamienicy Pod Gwiazdą, kamienicy ul. Żeglarska 7 (Muzeum Diecezjalne), czy choćby kamienicy ul. Kopernika 15 (Muzeum-Dom Kopernika).

Jedną z najbardziej wyjątkowych i najbogatszych w zabytki jednostek muzealnych w Toruniu jest Dział Archeologii Muzeum Okręgowego.
Posiada on jedne z najstarszych w Polsce zbiorów, które liczą ponad 200 tys. zabytków. Pozwalają na pełne zilustrowanie przemian kulturowych, jakie miały miejsce na Pomorzu Nadwislańskim (Ziemi Chełmińskiej, Pomorzu Gdańskim), Ziemi Dobrzyńskiej i na Kujawach od pradziejów (od końca epoki lodowcowej) do średniowiecza i czasów nowożytnych włącznie. Są to bogate materiały z osad i cmentarzysk (m.in. kolekcja urn twarzowych) oraz ze skarbów.
Do najbardziej unikatowych obiektów należy zaliczyć np. neolityczną siekierkę nefrytową z okolic Torunia i figurkę antropomorficzną kultury trypolskiej z Bilcza Złotego na Ukrainie. Wyjątkowym jest też jeden z sześciu znanych w Europie i jedyny w Polsce brązowy miecz antenowy typu Flörsheim z ok. VIII - poł. VII w. p.n.e. z Głogowa pod Toruniem.
Niezwkle cenne są urny twarzowe z VI - III w. p.n.e. pochodzące z terenów Pomorza. Zbiór ten, liczący 30 całych i 41 zachowanych fragmentarycznie obiektów jest jednym z największych w Polsce.
Niestety tak bogate i wyjątkowe zbiory archeologiczne od 2011 r. nie są prezentowane na żadnej stałej wystawie.

Z kolei Biblioteka Uniwersytecka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przechowuje m.in. tzw. Srebrną Bibliotekę (>>>) - 12 XVI-wiecznych srebrnych opraw z kolekcji, która przed II wojną światową stanowiła ozdobę zbiorów Państwowej i Uniwersyteckiej Biblioteki w Królewcu. Oprawy są niezwykle cenne nie tylko ze względu na wartość samego kruszcu. Ich sława wzięła się stąd, że srebrne blachy zdobione są dekoracją, której poziom artystyczny zapewnił kolekcji rangę jednego z najcenniejszych zabytków złotnictwa epoki renesansu.
Srebrna Biblioteka jest zabytkiem unikatowym. Z dotychczasowych dziejów złotnictwa nie znamy tak licznego zbioru książek w tak dużym formacie oprawionych całkowicie w srebro.
Do innych unikatów, jakimi szczyci się Biblioteka Uniwersytecka UMK należy też m.in. wydanie "Geografii" Ptolemeusza z 1508 r. , czy oprawa sakwowa modlitewnika księżnej Doroty z XVI w., statuty zakonu krzyżackiego z poł. XIV w., rękopis perski Divana Hafiza z poł. XVI w., jeden z 14 egzemplarzy polskich I wydania "De revolutionibus" Mikołaja Kopernika (>>>).

Drugi z tych 14 egzemplarzy jest w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Toruniu, której, nota bene, zbiór starodruków liczy ponad 26 tys. tytułów. W cennej kolekcji Książnicy jest też wiele rękopisów z XVI, XVII w. Wysokiej klasy iluminacjami florenckiego miniaturzysty Attavantego wyróżnia się pergaminowy manuskrypt, który zawiera unikatowe w skali europejskiej dzieło bibliologiczne – wierszowany inwentarz kolekcji książek króla węgierskiego Macieja Korwina, tzw. Kodeks Macieja Korwina >>>) ułożony przez Naldusa Naldiusa pt. De laudibus Bibliothecae Budensis epistola ad Matthiam Corvinum Pannoniae regem, dzięki któremu można odtworzyć zawartość jednej z najsłynniejszych bibliotek renesansowych, rozproszonej po śmierci właściciela w 1490 r.
Szczególne znaczenie dla kultury polskiej posiada inny zabytek z pierwszej ćwierci XVI w. z Książnicy Kopernikańskiej, jeden z najstarszych przykładów prozy polskiej, bezcenny dla badaczy historii języka polskiego tekst obejmujący kazania o niepokalanym poczęciu i narodzeniu Marii Matki Bożej. Autorem kazań jest Jan z Szamotuł zwany Paterkiem, profesor Akademii Krakowskiej.

Instytucją posiadającą cenne i wyjątkowe zbiory historyczne jest też Archiwum Państwowe w Toruniu, należące do najstarszych w Polsce i sięgające początkami 1233 r. Wśród mnóstwa archiwaliów wiele należy do szczególnych, np.: Toruńska księga cła funtowego z lat 1369-1371 (>>>), będąca unikatowym obiektem, który wraz z 17 innymi dokumentami dotyczącymi historii Hanzy został w maju 2023 r. wpisany na Międzynarodową Listę Dziedzictwa UNESCO „Pamięć Świata” („Memory of the World”).
Na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata z zasobów Archiwum Państwowego w Toruniu trafił dotąd odnowiony przywilej lokacyjny Torunia z 1251 r. (>>>), Akt erekcyjny Związku Pruskiego z 1440 r. (>>>) oraz unikatowy zbiór tabliczek woskowych toruńskiej kancelarii z okresu od ok. 1350 r. do ok. 1550 r.

Zobacz też:

Powrót do: