Król Aleksander Jagiellończyk w Toruniu

Toruński portret króla z Sali Królewskiej w Ratuszu Staromiejskim, 1645 r.

 

Król Aleksander Jagiellończyk panował w Polsce w latach 1501-1506. Był czwartym synem króla Kazimierza Jagiellończyka. Po jego śmierci (w 1492 r.) koronę polską objął Jan Olbracht - starszy brat Aleksandra. Aleksander natomiast objął książęcy tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wilnie. Jego żoną w 1495 r. została Helena, córka wielkiego księcia moskiewskiego, Iwana III Srogiego. Małżeństwo miało przyczynić się do utrzymania pokoju na wschodniej granicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, które w latach 1492–1494 stoczyło wojnę z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Po śmierci króla Jana Olbrachta (co nastąpiło w Toruniu w 1501 r.), Aleksander objął tron polski. Żona Aleksandra nie została koronowana na królową Polski, czemu sprzeciwiali się biskupi, gdyż była wyznania prawosławnego.

 

Helena z Rurykowiczów Moskiewska, pomimo że była żoną Aleksandra w chwili jego koronacji, sama zaszczytu koronacji nie dostąpiła, ponieważ warunkiem było porzucenie prawosławia i przejście na katolicyzm. Na to jednak księżna nie przystała. Oficjalnie tytułowano ją królową Polski. Małżeństwo pary królewskiej było udane. Współcześni sławili jej urodę. Pogodna i łagodna Helena była zawsze lojalna wobec męża i nowej ojczyzny. Przeżyła Aleksandra o kilka lat.

 

Król przybył do Torunia 2 kwietnia 1504 r. Królowa dopiero 14 kwietnia - z celowym opóźnieniem, aby - jako prawosławna - nie brać udziału w katolickich ceremoniach powitalnych.

Po krótkim postoju na królewskim zamku Dybów król, wraz z licznym orszakiem, wjechał do Torunia mostem przez Wisłę. Tu, na nabrzeżu wiślanym został uroczyście powitany przez radców Prus Królewskich na czele z biskupem warmińskim, Lucasem Watzenrode, oraz z Radą toruńską. Następnie tłum udał się do kościoła Świętojańskiego na uroczyste nabożeństwo, a dalej, przy bicu dzwonów, na Rynek Staromiejski. W tej części ceremonii oficjalnego powitania Rada toruńska wręczyła królowi symboliczne klucze do miasta, które rytualnie król oddał rajcom.

Pobty króla w Toruniu trwał 5 tygodni, a jego rezydencją była Sala Królewska w Ratuszu Staromiejskim.

Najważniejszymi sprawami, jakie król załatwiał w Toruniu były 1) kwestie odmowy księcia Rzeszy niemieckiej Fryderyka złożenia przysięgi królowi polskiemu jako zwierzchnikowi lennemu Prus Książęcych oraz odmowy uznania niektórych warunków traktatu toruńskiego z 1466 r., 2) rozstrzygnięcia pewnych spraw wewnętrznych i sądownictwa Prus Królewskich, 3) odebrania hołdu wierności królowi przez stany Prus Królewskich.
Król rozprawiał też z Radą Pruską ws. ustanowienia królewskiego namiestnika dla Prus Królewskich oraz o sprawie prawa składu Torunia, które podważane było przez Gdańsk i szlachtę mazowiecką (zobacz: Toruń jako centrum gospodarczo-ekonomiczne II).
Król w ratuszu przyjmował też poselstwa: wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego oraz poselstwo tatarskie.

Spotkał się na kilkudniowych rozmowach w Ratuszu Staromiejskim z posłami księcia saskiego Fryderyka, którzy ostatecznie osiągnęli swój cel - otrzymali dalszą zwłokę złożenia hołu wierności.

Natomiast 4 maja na Rynku Staromiejskim przed ratuszem nastąpiło uroczyste złożenie przysięgi wierności siedzącemu na podwyższeniu królowi przez Radę toruńską, a następnie przez szlachtę i starostów Ziemi Chełmińskiej.

Król opuścił Toruń 12 maja udając się do Malborka, Elbląga i Gdańska, następnie udał się na Litwę, gdzie zmarł w 1506 r.

 

W 1506 r. król wydał Toruniowi niezwykle doniosły i honorowy przywilej stosowania czerwonego koloru, zastrzeżonego jako atrybut królewski.