Papowo Biskupie

 

Wieś gminna położona 8 km na północ od Chełmży (30 km na północ od Torunia). Posiada m.in. zabytkowy kościół gotycki oraz ruiny zamku krzyżackiego.
Do 1222 r. Papowo było własnością biskupów płockich, po czym nadane przez biskupa płockiego Gedeona (Gedko) pierwszemu biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Następnie w posiadaniu biskupów chełmińskich, a od ok. 1280 r. Krzyżaków, którzy utworzyli tu komturię i rozpoczęli budowę zamku. Po 1410 r. komturię papowską zlikwidowano tworząc jednostkę niższą - prokuratorię, a w 1445 r. wójtostwo.

W czasie polsko-krzyżackiej wojny 13-letniej (1454-1466) Papowo stało się w 1458 r. siedzibą polskiego starostwa królewskiego.
W 1505 r. zamek wraz ze starostwem nadany został przez króla Aleksandra Jagiellończyka biskupstwu chełmińskiemu jako jego uposażenie. Pozostał własnością kościelną do czasu sekularyzacji dóbr kościelnych dokonanych przez zaborcę pruskiego (niemieckiego) w 1773 r.

Dodane do oficjalnej nazwy określenie "Biskupie" odróżnia tę miejscowość od Papowa Toruńskiego, położonego 22 km na południe.

 

Cennym zabytkiem znajdującym się w Papowie Biskupim jest gotycki kościół św. Mikołaja gotycki z przełomu XIII i XIV w. (parafia wzmiankowana w 1284 r.), w XVIII w. powiększony o wieżę i kaplicę św. Huberta. Obecna wieża stylizowana na gotycką została zbudowana w 2005 r.
Kamienno-ceglany, salowy.

Wnętrze nakryte pozorną kolebką, w kaplicy sklepienie kolebkowe z lunetami. Wyposażenie późnobarokowe i rokokowe z XVIII w. Trzy rzeźby późnogotyckie z 1. ćw. XVI w. (Madonny z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym, św. Barbary i św. Katarzyny przy wejściu do kaplicy św. Huberta), dwie chrzcielnice kamienne średniowieczne, w kaplicy obraz św. Huberta z 1676 r.
W nawie osobliwy świecznik w kształcie głowy jelenia z porożem z ok. 1700 r.

Na wieży jeden z najstarszych dzwonów na Ziemi Chełmińskiej, pochodzący z ok. 1370 r.

Kult św. Huberta w Papowie jest stary i sięga czasów krzyżackich. 
Prawdopodobnie już na zamku krzyżackim była kaplica pod wezwaniem św. Huberta, w której znajdowały się relikwie i obraz św. Huberta. Później, kiedy zamek podupadł, kult przeniesiono do kościoła parafialnego.

 

 

Ruiny zamku znajdują się ok. 200 m na północ od kościoła. O wyjątkowości papowskiego zamku decyduje kamień jako podstawowy budulec (w przeciwieństwie do pozostałych - ceglanych zamków krzyżackich) oraz regularny czworoboczny kształt, będący najwcześniejszym takim przykładem zamków krzyżackich. Wcześniejszy i jednocześnie najstarszy zamek krzyżacki - w Toruniu - zbudowano na planie półelipsy/podkowy (zobacz tutaj).

Zamek powstał w końcu XIII w. (gród wzmiankowano w 1279 r.) jako siedziba komturów krzyżackich w latach 1287-1410. Po bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. na krótko zamek obsadziło rycerstwo polskie. Wkrótce, po wycofaniu wojsk polskich Krzyżacy zlikwidowali komturstwo papowskie, a warownia stała się siedzibą wójta krzyżackiego. W 1454 r. z polecenia Związku Pruskiego zamek został zdobyty przez mieszczan toruńskich, którzy wzięli tu do niewoli wielkiego marszałka Zakonu oraz komturów gdańskiego i grudziądzkiego. W tymże roku król Polski Kazimierz Jagiellończyk nakazał rozbiórkę zamku. Zamek został jednak w 1458 r. odbity przez Krzyżaków, następnie ponownie opanowany przez wojska królewskie pod dowództwem kasztelana poznańskiego Piotra z Szamotuł; wówczas spalony. Od 1458 r. w posiadaniu wojewody chełmińskiego, Gabriela Bażyńskiego.

Zamek, który w czasach krzyżackich był punktem centralnym ośrodka administracyjnego popada teraz w coraz to większa ruinę. Po zniszczeniach z wojny 13-letniej nie był remontowany i w konsekwencji nie zamieszkany.

W 1472 r. obradował tu sejmik pruski.
W latach 1502-1773 zamek był własnością biskupstwa chełmińskiego; od XVII w. w ruinie, do XIX w. stopniowo robierany na budulec, konserwowany m.in. w 1931 r. Pochodzący z 1667 r. inwentarz opisuje zamek jako murowany manierą krzyżacką, podle zrujnowany, bez dachów, posów drzwi i okien, bez pieców, tylko same ściany stoją i to miejscami poobalane; rezydencji żadnej w nim nie masz.

 

Zamek wzniesiono na niewielkim wzgórzu pomiędzy dwoma jeziorami: Papowskim od zachodu i obecnie zanikającym bezimiennym od wschodu.
Zamek wzniesiony na planie kwadratu o wymiarach 40,3 m, kamienny z użyciem cegieł, złożony z 4-skrzydłowego zamku głównego z dziedzińcem, otoczony fosą i przedzamczem od północnego-wschodu.

Najlepiej zachowało się skrzydło północne zamku - główny i najstarszy jego element, z kaplicą i kapitularzem. Z dwóch innych skrzydeł, zachodniego i wschodniego, przetrwały zewnętrzne mury obwodowe, sięgające do wysokości dwóch kondygnacji. Zarys murów skrzydła południowego widoczny jest jedynie na powierzchni ziemi.
Zachowały się też fundamenty całości i częściowo piwnice.

Dziedziniec zamkowy, o wymiarach 18 ×18 m, otaczały dwukondygnacyjne krużganki. Pośrodku dziedzińca wykopano studnię. Od północy i wschodu przylegało do zamku rozległe przedzamcze o przeznaczeniu gospodarczym, chronione własnym murem obronnym. Na przedzamczu wznosiły się domostwa mieszkalne służby krzyżackiej oraz różnorakie budynki gospodarcze: spichlerze, stodoły, stajnie, obory, karwan (wozownia), kuźnia oraz inne warsztaty. Fosa zasilana strumieniem otaczała całe założenie zamkowe, przy czym zamek od przedzamcza oddzielała dodatkowo sucha fosa o obmurowanych krawędziach.