Unikatowe cechy kościoła św. Jakuba

 

 

Kościół św. Jakuba jest jednym z najznakomitszych przykładów architektury gotyckiej na ziemiach polskich i należy do zabytków klasy światowej (zobacz: Architektura Torunia). Jednocześnie jest najwybitniejszą z gotyckich budowli sakralnych na Ziemi Chełmińskiej.  O wyjątkowości tego zabytku świadczy zarówno konstrukcja, jak i wysoka ranga artystyczna dekoracji   architektonicznej, prezentująca pełen repertuar form dojrzałego europejskiego średniowiecza: rozczłonkowanie bryły,  glazurowane cegły w układach wyznaczających podziały elewacji, ozdobne portale, sterczyny, kształtki, pierwotne ryty i malowany ornament w tynkowanych blendach.

 

O wyjątkowych walorach artystycznych tej budowli świadczy wiele cech, a w szczególności m.in. niezwykle udane nadanie prostokątnemu prezbiterium sugestywnej iluzji zamknięcia wieolobocznego poprzez specyficzną formę jego sklepienia, ukośne ustawienie przypór zewnętrznych oraz glifów okiennych.

Wspaniały wielopłaszczyznowy wschodni szczyt prezbiterium, o bogatej dekoracji maswerkowej, jest zaliczany do najlepszych osiągnięć architektury tego typu.
 
O niepowtarzalnym i oryginalnym charakterze świątyni decyduje ponadto bogactwo dekoracji, forma detali i użycie różnobarwnie glazurowanej cegły.

Również i inne rozwiązania architektoniczne, jak np. zastosowanie wewnątrz sklepienia gwiaździstego (nad nawą główną oraz prezbiterium), należy uznać za niezwykle twórcze, wręcz pionierskie, bo w tych wymiarach najwcześniejsze w środkowo-wschodniej Europie; dopiero z Torunia motyw ten przechodzi do zachodnich Niemiec.

Kościół świętojakubski różni się od pozostałych gotyckich świątyń toruńskich przede wszystkim zastosowaniem układu bazylikowego, w którym nawy boczne są niższe od nawy głównej. Tym samym jesto to jeden z najwcześniejszych przykładów kościołów o układzie bazylikowym. Wiąże się to z wyjątkowym i rzadko spotykanym na ziemiach polskich system konstrukcyjnym, polegającym na przeniesieniu ciężaru sklepień nawy głównej za pomocą łuków odporowych na szkarpy naw bocznych. Dziś, po podwyższeniu naw bocznych w XV w., widoczny jest tylko jeden łuk odporowy nad dachem zakrystii.
W ten sposób obiekt ten uważany jest za "najdoskonalsze europejskie wcielenie kamiennej architektury gotyckiej przetłumaczonej na cegłę".

 

Wyjątkowa jest też niedostępna na co dzień więźba dachowa nad korpusem nawowym. Pochodzi ona z czasów budowy  świątyni i zachowała się w prawie niezmienionej formie. Wykonano ją z drewna doskonałej jakości. Konstrukcja nad nawą główną to przykład jednej z najstarszych w Polsce więźb dachowych typu storczykowego. Średniowieczną metrykę ma też całkowicie zachowana więźba nad nawą południową, o nietypowej dla dachów pulpitowych konstrukcji skrzyniowej. Nawet ta nad nawą północną, choć z XIX w., wykonana została ze średniowiecznych elementów drewnianych, co świadczy o znaczeniu zabytku.

Mimo swej monumentalności kościół św. Jakuba, dzięki wielu pięknym zdobieniom, jest delikatny i pełen wdzięku.
Zewnętrzną lekkość tworzą liczne sterczyny.

 

Poza architekturą unikatowość i wysoką rangę artystyczną kościoła tworzy wiele niezwykłych zabytków wyposażenie wnętrza, które zajmują ważne miejsce w historii sztuki polskiej.