Salvator Mundi

Obraz tablicowy (o wymiarach 343 x 133 cm) Chrystus Zbawiciel Świata (Salvator Mundi) pochodzi z toruńskiego kościoła Świętojańskiego, obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Powstał ok. 1420 r. najpewniej w warsztacie artysty toruńskiego i do czasu wypożyczenia na wystawę polskiej sztuki gotyckiej w Warszawie w 1939 r. znajdował się w Toruniu. Po II wojnie światowej trafił do magazynów warszawskiego Muzeum Narodowego i leżał tam w zapomnieniu aż do 1986 r. "Odnaleziony" w tymże roku został poddany renowacji, w czasie której usunięto przemalowania i przywrócono oryginalny wygląd.

 

Przedstawia Chrystusa w całej postaci trzymającego w lewej ręce otwartą księgę z łacińskimi wyjątkami z Ewangelii św. Jana: "Ja jestem chlebem żywym, który z nieba zstąpił. Kto będzie chleb ten spożywał, żyć będzie na wieki. Ja jestem światłem świata. Kto wierzy we mnie, nie umrze na wieki".

Prawą ręką wykonuje gest oratorski.

 

Salvator Mundi to ikonograficzny typ przedstawień Jezusa rozpowszechniony w sztuce od XV w. Temat ten pojawił się w sztuce najpewniej w Niderlandach przed poł. XV w., ukazując Chrystusa w ujęciu posągowym, portretowym, bez korony, lecz z globem (przybierającym formę albo metalowego jabłka królewskiego albo kryształowej sfery) w lewej dłoni oraz gestem błogosławieństwa wykonywanym prawą ręką. Czerwona szata opkrywa wielkimi miękkimi fałdami postać Zbawiciela, stojącego na estradzie wzorzystej.
Toruńskie przedstawienie różni się od tego typu. Odnaleźć w nim można nawiązania do kręgów malarstwa kolońskiego i westfalskiego z pocz. XV w. (np. twarz Chrystusa i wizerunki dwóch aniołów adorujących o strzępiastych skrzydłach, charakterystyczne ułożenie włosów i brody).

U stóp Chrystusa przedstawiono dwie małe postacie z banderolami - to klęczący fundatorzy obrazu. Ubrani są w stroje z początku XV w. To pierwsze portrety mieszczan w sztuce toruńskiej i pomorskiej.

Z kolei w 1691 r. domalowano na dole dwie mniejsze kolejne postaci oraz gmerk mieszczański z literami MS na krawędzi podestu, na którym stoi Jezus.

Obraz był też przemalowany w 1568 r. i być może wtedy z inicjatywy protestantów domalowano księgę (zastępując nią kulę) w ręku Chrystusa, co nadało nowy wyraz i przesłanie, bliższe ideom protestantyzmu.

Obraz wykonany na płótnie przybitym do deskowania.