Dawna fabryka pierników "Gustav Weese"

 

W 1760 r. w Toruniu pierniki zaczął wypiekać Johann Weese, który trzy lata później ożenił się z wdową po innym piernikarzu, Dorotą Schreiber i połączył rodzinne warsztaty. Jego wnuk Gustav Traugott Weese (1801-74) przekształcił manufakturę w nowoczesną firmę cukierniczą, która odtąd funkcjonowała pod marką "Gustav Weese". Firma miała przedstawicielstwa handlowe w 13 miastach europejskich oraz dwie filie handlowe (w Gdańsku i Królewcu), produkowała około 90 rodzajów pierników, w tym najsłynniejsze katarzynki. W grudniu 1875 r. „Gazeta Toruńska” donosiła: Toruński piernik rozsyłano w tym roku aż do Afryki. Żądano na tegoroczną gwiazdkę z rozmaitych stron świata toruńskich pierników. Pierniki Weesego eksportowano m.in. do Chin, Japonii, Honolulu i naturalnie po całej Europie.

W czasie przynależności Torunia do Królestwa Prus (zaboru pruskiego) firma ta od 1819 r. cieszyła się tytułem dostawcy cesarskiego i wysyłała piernikowe upominki dla rodziny cesarskiej.

 

 

Do dziś zachowany budynek fabryczny przy ul. Strumykowej 4 powstał w 1885 r.

Zabudowania te wiążą się z kamienicą przy ul. Sadlarskiej 11 (obecnie to część domu ul. Królowej Jadwigi 20), który to dom w 1733 r. zakupił Johann Samuel Schreiber, mistrz piekarski i piernikarski. Dom ten, pochodzący przynajmniej z 1. poł. XVI w., stał na działce wychodzącej aż do ul. Strumykowej (ob. nr 4). W 1750 r. posiadłości te odziedziczył Johann Samuel Schreiber junior, a po nim w 1761 r. wspomniana wyżej wdowa, Dorota Schreiber.

Kolejny spadkobierca, Gustav Weese zakupił  w latach 1836-1841 sąsiednie, XVI-wieczne kamienice przy ul. Sadlarskiej 9 i 10 i destukcyjnie przekształcając scalił je w jeden budynek (ob. ul. Królowej Jadwigi 20) łącznie z kamienicą pod nr 11. Następnie zakupił niezabudowaną posesję przy ul. Strumykowej 3 (gdzie w 1903 r. wybudowano budynek spichrza-magazynu fabrycznego), a w 1857 r. budynek przy ul. Małe Garbary 5.

W 1885 r. natomiast został zbudowany 2-piętrowy budynek fabryczny przy ul. Strumykowej 4. Powstał on wg projektu Reinharda Uebrick, jednego z największych architektów ówczesnego Torunia. Zabudowania na wszystkich sąsiadujących wzajemnie działkach były funkcjonalnie ze sobą połączone, włączając w to rezydencję przy ul. Królowej Jadwigi 20.

 

W 1905 r. firma Gustav Weese przejęła fabrykę pierników w Halle.

W apogeum działalności, na pocz. XX w. zatrudniała ok. 200 osób (okresowo naweto do 500) i wytwarzała rocznie do tysiąca ton pierników i innych ciastek oraz słodyczy. Dbała o atrakcyjne opakowania i świąteczną promocję słodyczy, oferowała np. „skrzynki prezentowe”.

Wobec rozwoju i rozrostu produkcję w latach 1909-1914 przeniesiono do nowo zbudowanej fabryki na Jakubskim Przedmieściu - przy dzisiejszej ulicy Żółkiewskiego 34 (wtedy Fritz-Reuterstrasse).

Dawne zabudowania fabryki na Nowym Mieście kupiło miasto w 1927 r. z przeznaczeniem na Żeńską Szkołę Przemysłową.

 

Wraz z wybuchem I wojny światowej przyszło poważne załamanie prosperity firmy. Wpływ na to miał też rozbudowany system świadczeń socjalnych dla pracowników i znacznie udzielanie wsparcia finansowego rodzinom pracowników, którzy otrzymali powołania do wojska oraz wypłaty świadczeń z tytułu śmierci.

 

Po I wojnie światowej, już w okresie po włączeniu Torunia do odrodzonej Rzeczypospolitej, wzrosła konkurecja  innych, mniejszych piernikarni toruńskich, zwłaszcza zakładów Hermanna i Richarda Thomasów, Jana Ruchniewicza i Juliusa Buchmanna.

W latach 20. XX w. Gustav Bernhard Weese wraz ze wspomnianym Richardem Thomasem założyli nową fabrykę w niemieckim Itzehoe koło Hamburga, co było zapowiedzią późniejszego wycofania się z Torunia.

Również te dwie firmy w latach dwudziestych XX wieku przekazały do zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie toruńskie pierniki figuralne wyciśnięte z dawnych form. Pierniki te eksponowano między innymi na Wawelu. Dzisiaj stanowią bezcenne źródło historyczne, zwłaszcza, że zaginęły w czasie II wojny światowej. Na szczęście w Krakowie przetrwały wypieki. Wśród nich znajdują się pierniki królewskie oraz przedstawienie Tadeusza Kościuszki z profilu. Są to najstarsze znane zachowane toruńskie pierniki, mające niemal 100 lat!

W 1939 r. Weese sprzedał fabrykę toruńską polskiemu Związkowi Sprzedawców Spożywczych „Społem”. Przeniósł się do Niemiec.

 

W czasie II wojny światowej III Rzesza przejęła toruński zakład, a jego prowadzenie powierzono byłemu właścicielowi, który jednak tuż przed nadejściem wojsk radzieckich w 1944 r. wywiózł sporą część maszyn.

Po II wojnie znacjonalizowana fabryka przyjęła w 1951 r. nazwę "Kopernik" Fabryka Pierników i Wyrobów Cukierniczych.

Dziś kontynuująca tradycję piernikarską toruńska Fabryka Cukiernicza „Kopernik”, najstarszy zakład cukierniczy w Polsce i jeden z najstarszych w Europie, piecze Toruńskie Pierniki (nazwa zastrzeżona) według kilkusetletnich receptur.

 

Obecnie zabudowania dawnej fabryki na Nowym Mieście stanowią przykład XIX-wiecznej architektury przemysłowej i pełniąc funkcję siedziby Muzeum Toruńskiego Piernika nawiązują wprost do swej przeszłości i oryginalnego zastosowania.