Kiełbasin

 

Wieś wzmiankowana w 1386 r. pod niemiecką nazwą Wurst ("kiełbasa"); polska nazwa znana jest od 1641 r. Jedna z teorii mówi, że wzięła się od kiełbas, które sprzedawano na tutejszych słynnych w okolicy jarmarkach.

Na pocz. XIV w. Krzyżacy założyli w Kiełbasinie parafię i zbudowali obecny kościół (nie zachowały się dokumenty pisane dot. powołania parafii, a najstarszy dotyczy okresu 1410-13, który mówi o obsadzeniu parafii przez Mikołaja z Raciąża popieranego przez komtura toruńskiego, Eberharda von Wallenfels).
Wieś wzmiankowana w 1415 r. należała do komturstwa toruńskiego.

Po likwidacji państwa krzyżackiego wskutek postanowień II pokoju toruńskiego w 1466 r. wieś stała się własnością króla polskiego, a w 1495 r. król Jan Olbracht przekazał ją wraz z wsią Węgorzyn pod zastaw za kwotę 100 guldenów w złocie rodzinie toruńskiego kupca Johana vom Wege, dając mu prawo swobodnego użytkowania wsi aż do czasu zwrotu pożyczonej kwoty. Był to stosowany w tym niespokojnym czasie sposób pozyskiwania pieniędzy, które pożyczał bogaty patrycjat toruński, biorąc pod zastaw dochodowe królewskie majętności ziemskie. W 1505 r., po wielu sporach pomiędzy Toruniem a rodziną vom Wege, komisja królewska pod przewodnictwem dwóch kasztelanów i dwóch wojewodów zezwoliła Toruniowi na wykupienie Kiełbasina z rąk Jana i Katarzyny vom Wege.
W 1520 r. Toruń zrzekł się pretensji do wsi starostwa świeckiego i zamku w Świeciu i formalnie otrzymał na własność od króla Zygmunta I Starego folwark w Jedwabnie oraz wsie w Węgorzynie i Kiełbasinie, które odtąd wchodziły w skałd obszaru terytorium Torunia. W XVII w. kiełbasińskim folwarku wzniesiono jeden z niewielkich miejskich browarów toruńskich (o pojemności kadzi mierzonej trzema beczkami) produkujący piwo - najpopularniejszy w minionych wiekach napitek, spożywany także w stojącej we wsi karczmie.

 

Zobaczymy się w Kiełbasinie było pospolitą pogróżką i wyzwaniem w przedrozbiorowym Toruniu i jego obszarze. Porzekadło to wywodziło się ze smutnej sławy, jaką cieszyły się kiełbasińskie jarmarki, które nie mogły się obejść bez poważnej bójki. Spowodowało to zalecenie toruńskiej Rady w 1604 r. "aby nie dopuszczać do mszy św. w kościele w Kiełbasinie ściągających ludzi i baczyć, by nie znachodzili się tam obcy z podejrzanych miejscowości".
 
Wieś był niszczona w okresie wojen szwedzkich w XVII w.

 

 

 

Kościół w Kiełbasinie należy do grupy cennych gotyckich kościołów wiejskich na Ziemi Chełmińskiej. pw. Narodzenia NMP z 1. poł. XIV w. był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w XVII w. i 1887 r.

Wnętrze nakryte pozorną kolebką; wyposażenie barokowe gł. z poł. XVIII w., m.in. ołtarz główny z ok. 1730 r. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z XVII w., na szczycie rzeźba Chrystusa Króla, a całość zdobi Trzynastu Apostołów (z Pawłem Apostołem i Maciejem włącznie).

Boczne ołtarze, bogato zdobiona ambona oraz chrzcielnica z rzeźbioną sceną Chrztu Chrystusa powstały w tym samym czasie, co ołtarz główny.

Do II wojny światowej wisiał na kościelnej wieży późnogotycki dzwon z 1592 r. odlany „z bożą pomocą" przez Mertena Schmidta z Torunia.

 

Świątynia, zbudowana w stylu gotyckim, jest jednym z najpiękniejszych wiejskich kościołów Ziemi Chełmińskiej. W 2001 r. wzorowo odrestaurowany kościół otrzymał od generalnego konserwatora zabytków tytuł Zabytek Roku 2001.