Nieszawa (Dybów)
Nieszawa, zwana też Dybowem, powstała w 1424 r. tuż pod zamkiem Dybów nad Wisłą naprzeciw krzyżackiego Torunia, na Kujawach, przy północnej granicy Królestwa Polskiego z państwem krzyżackim. Wkrótce to polskie miasto otrzymało prawa miejskie (chełmińskie) od króla polskiego Władysława Jagiełły i szybko rozwijając się wpływało na ograniczanie handlu Starego Miasta Torunia. W poł. XV w., u szczytu swego rozwoju mogła liczyć ok. 1 tys. mieszkańców (dla porównania Toruń liczył wtedy ok. 11 tys. mieszkańców). Tutaj ulokowano komorę celną na drodze wiślanej.
Lokacja tego miasta w założeniach miała właśnie wpływać na osłabienie siły gospodarczej Torunia i przez to państwa krzyżackiego.
W memoriale krzyżackim z 1432 r. znalazło się stwierdzenie, że na mocy pokoju (melneńskiego z 1422 r.) Polacy zobowiązywali się do niewznoszenia jakichkolwiek warowni, miasta lub zamku w odległości trzech mil od Torunia. Nie dotrzymali jednak tego uzgodnienia i natychmiast po przeciwnej stronie tego miasta w zasięgu strzału armatniego zbudowali Dybów (Nową Nieszawę) – zamek i miasto.
Dzisiejszy wygląd pól pod zamkiem oraz linii brzegowej Wisły różni się znacznie od ich stanu z XV w. Koryto rzeki zostało uregulowane w latach 1835-1907. Jeszcze na mapie wydanej w 1884 r. odnotowano, iż rzeka płynie bezpośrednio przy położonej wśród zalewowej równiny niewielkiej wyniosłości, którą w XV w. wybrano dla umiejscowienia nań nowolokowanego miasta.
Dzisiejszy wygląd pól pod zamkiem oraz linii brzegowej Wisły różni się znacznie od ich stanu z XV w. Koryto rzeki zostało uregulowane w latach 1835-1907. Jeszcze na mapie wydanej w 1884 r. odnotowano, iż rzeka płynie bezpośrednio przy położonej wśród zalewowej równiny niewielkiej wyniosłości, którą w XV w. wybrano dla umiejscowienia nań nowolokowanego miasta.
W XIX w. pola częściowo przekształcono poprzez wybranie z nich ziemi na budowę wału przeciwpowodziowego.
Okolice zamku były areną zmagań militarnych w późniejszych wiekach, m.in. podczas wojen polsko szwedzkich w XVII w. oraz wojny francusko-rosyjskiej w okresie Księstwa Warszawskiego. Pola pod zamkiem pełniły również przez pewien czas funkcję poligonu wojskowego, a także funkcjonował w ich obrębie folwark.
Okolice zamku były areną zmagań militarnych w późniejszych wiekach, m.in. podczas wojen polsko szwedzkich w XVII w. oraz wojny francusko-rosyjskiej w okresie Księstwa Warszawskiego. Pola pod zamkiem pełniły również przez pewien czas funkcję poligonu wojskowego, a także funkcjonował w ich obrębie folwark.
Wirtualna rekonstrukcja Nieszawy na podstawie badań archeologicznych z lat 2011-2012
Nieszawa posiadała swój rynek (o wymiarach ok. 140 x 140 m) z ratuszem, kościół parafialny św. Mikołaja. Nie zdołała jednak powstać tu zabudowa murowana, a domy mieszkalne, jak i ratusz były szachulcowe; miasto nie posiadało obwarowań.
Zamek Dybów, położony na wschód od miasta, był siedzibą polskiego starosty.
W lutym 1454 r. mieszczanie toruńscy buntują się władzy krzyżackiej, wypowiadając jej posłuszeństwo. Wysyłając postelstwo Związku Pruskiego na dwór królewski do Krakowa, torunianie - poza prośbą włączenia Torunia i Prus do Królestwa Polskiego - chcieli też zgody króla na zburzenie uciążliwej Nieszawy. Obietnicę zburzenia król spełnił wydając w 1460 r. zezwolenie na przeniesienie Nieszawy ok. 30 kilometrów w górę Wisły, gdzie znajduje się do dziś (>>>). Nieszawa pod zamkiem dybowskim przestaje istnieć.
Kazimierz Jagiellończyk, król Polski, wielki książę litewski zakazuje mieszczanom Nowej Nieszawy na Kujawach przewożenia zboża na statkach dalej niż do Torunia, zezwalając równocześnie sołtysom i chłopom ze wsi kujawskich położonych nad brzegiem Wisły na sprzedaż zboża w Toruniu lub w innej miejscowości, Toruń, 1474 r.
Osadnictwo odradza się - jednak w zdecydowanie skromniejszej formie - w 2. poł. XV w., czyli w zmienionej sytuacji geopolitycznej (po zniknięciu granicy państwowej na Wiśle i włączeniu Torunia i Prus Królewskich do Królestwa Polskiego). Jednak już w poł. XVI w. ludność przeniesiono na sąsiedni wyższy teren, chroniący przed częstymi wylewami Wisły, dając tym samym początek Podgórzowi.
Nieszawski kościół parafialny św. Mikołaja, będący poza zamkiem dybowskim jedyną budowlą murowaną, popadał w ciągu wieków w ruinę, ostatecznie uległ zniszczeniu w 1. poł. XIX w.