Król Władysław Jagiełło w Toruniu

Po wstąpieniu wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły na tron polski - co nastąpiło w wyniku jego ożenku z Jadwigą Andegaweńską w 1386 r. - wzmogły się konflikty handlowe polsko-krzyżackie. Nowy władca zatwierdził w 1387 r. krakowskie prawo składu dla towarów kupców z Torunia i innych miast pruskich, zamknął torunianom drogi na Ruś Czerwoną i Węgry (przyznane Toruniowi przez króla Kazimierza Wielkiego z 1349 r.), a gdy także szlak handlowy do śląskiego Wrocławia stał się dla kupców toruńskich niedostępny (koniec XIV w.), zakończył się dla nich okres pomyślności, a Toruniowi groziła katastrofa gospodarcza. W odwecie wielki mistrz krzyżacki wprowadził w całym państwie krzyżackim zasadę zmuszającą obcych kupców do sprzedaży swoich towarów na terenie Prus i w 1403 r, rozszerzył toruńskie prawo składu nadane w 1388 r. W ten sposób zamierzano przede wszystkim ograniczyć kupcom polskim, a zwłaszcza krakowskim, swobodę handlu na terenie państwa krzyżackiego i przez jego terytorium z północną Europą.

 

Pierwszy pobyt króla Władysława Jagiełły w Toruniu odbył się w 1404 r. na zaproszenie wielkiego mistrza krzyżackiego, Konrada von Jungingena, po zakończeniu pertraktacji w niedalekim Raciążku na Kujawach ws. wykupu Ziemi Dobrzyńskiej; Polska region ten odzyskała wtedy za 50 tys. zł węgierskich. Uroczysty wjazd króla wraz z orszakiem i liczną świtą panów do Torunia nastąpił 24 maja tegoż roku. Pobyt króla trwał tu 3 dni, w czasie których odbywały się przyjęcia wydawane przez wielkiego mistrza, burmistrzów i rajców Starego Miasta Torunia, a także urządzono turniej rycerski na cześć króla. Jak podaje kronikarz Jan Długosz wyróżnił się tu Dobiesław Oleśnicki (Dobek z Oleśnicy) herbu Dębno, który był jednym z rycerzy biorących wraz z królem udział w zjeździe z wielkim mistrzem. Dobiesław na wezwanie króla dosiadł konia ostatni. Zadziwił wszystkich nie tylko rynsztunkiem i dworskimi obyczajami, ale też siłą, wytrzymałością i kunsztem rycerskim, które nie miały sobie równych. Dobiesław kolejno zrzucił z siodeł wszystkich wcześniejszych zwycięzców pojedynków. Konrad von Jungingen stawiał przeciwko niemu kolejnych rycerzy, którzy w potyczce z Dobiesławem kolejno spadali z koni. Walki w pełnym rynsztunku i przy blasku pochodni przeciągnięto do trzeciej w nocy, mimo to nie znalazł się nikt spośród elity europejskiego rycerstwa, kto powaliłby Dobiesława.

Kolejny pobyt Władysława Jagiełły odbył się w Toruniu w czerwcu 1405 r., kiedy to ostatecznie doszło do potwierdzenia układu sprzed roku zawartego w Raciążku.

 

Od początku "wielkiej wojny" polsko-krzyżackiej (1409-1411) Toruń stał lojalnie po stronie Krzyżaków, m.in. dostarczał żywności, środków transportu, oddział zbrojnych na wyprawę na Ziemię Dobrzyńską w sierpniu 1409 r. oraz rzemieślników (cieśli, kowali, murarzy, kamieniarzy, ludwisarzy) do burzenia fortyfikacji oraz odbudowy zdobytego zamku w Bobrownikach.

Także na samą wyprawę grunwaldzką Toruń wystawił oddział 214 żołnierzy pod dowództwem burmistrza Albrechta Rothe. Podczas bitwy wielu torunian zginęło, inni trafili do niewoli, a w ręce polskie dostała się chorągiew toruńska. Już następnego dnia po zwycięskiej dla Polski bitwie król Władysław Jagiełło wystosował list do Starego Miasta Torunia z wezwaniem do poddania miasta, obiecując w zamian zachowanie dotychczasowych i nadanie nowych przywilejów. Pozostało to jednak bez odpowiedzi, nawet mimo następnych królewskich wezwań z 22 i 23 lipca. W jeszcze kolejnym wezwaniu, z 26 lipca król ostatecznie żądał poddania się Starego Miasta Torunia grożąc jego zniszczeniem. Rada toruńska, mając na uwadze, że już kilka dni wcześniej hołd wierności królowi złożył Elbląg, ostatecznie zdecydowała się poddać Toruń, co nastąpiło 7 sierpnia. Wkrótce Stare Miasto Toruń stało się zdecydowanym zwolennikiem króla polskiego. Wpływ na to miało porozumienie, jakie osiągnął Toruń (a także Braniewo, Elbląg i Gdańsk) z królem w sprawach swych oczekiwań co do prawa bicia własnej monety (zobacz: Mennica toruńska), prawa regulowania eksportu zboża z Prus, prawa obsadzania plebanów kościoła Świętojańskiego, przekazania spichlerzy krzyżackich oraz swobody handlu na ziemiach polskich i litewskich.

 

Król uroczyście wjechał do Torunia w niedzielę, 28 września 1410 r. przez Bramę Żeglarską. Ulicą Żeglarską z witającym go tłumem mieszczan i duchowieństwa orszak królewski dotarł do kościoła Świętojańskiego, gdzie wziął udział w uroczystej mszy św. Następnie król przemieścił się na posiłek do zamku pokrzyżackiego, w którym teraz rezydował polski starosta.
Wieczorem Jagiełło opuścił Toruń udając się statkiem przez Wisłę do pokrzyżackiego zamku w podtoruńskiej Nieszawie na Kujawach (dziś Mała Nieszawka).

 

Poddanie Torunia królowi polskiemu i obsadzenie zamków toruńskiego i nieszawskiego polską załogą nie trwało długo, bo już w październiku tegoż roku Krzyżacy przypuścili atak na Toruń, który jednak nie powiódł się - zdobyli tylko Nowe Miasto Toruń, a Stare Miasto Toruń i zamek pokrzyżacki do końca wojny zostały neutralne.

Dopiero zawarcie I pokoju toruńskiego w 1411 r. kończącego wojnę spowodowało, że Stare Miasto Toruń (podobnie jak kujawska Mała Nieszawka) wrócił pod panowanie krzyżackie.
11 lat później - w 1422 r. na mocy polsko-krzyżackiego układu pokojowego tzw. melneńskiego, Polska uzyskała kujawski brzeg Wisły naprzeciwko Torunia z zamkiem w Małej Nieszawce, który Krzyżacy na mocy ustaleń pokojowych rozebrali w 1424 r.
Wkrótce, w odległości 4 km na wschód, na mocy decyzji króla Władysława Polacy wznieśli swój zamek, zwany dybowskim lub Dybowem. Król pięciokrotnie w nim przebywał (w latach 1424, 1425, 1426, 1429, 1430) prowadząc rokowania z Krzyżakami.

 

W Toruniu wizerunek króla Władysława Jagiełły (poza tym zachowanym do dziś w Sali Królewskiej Ratusza Staromiejskiego) został też przedstawiony w XVII w. na zmodernizowanej właśnie reprezentacyjnej elewacji gotyckiego Dworu Artusa. Króla ukazano w całej postaci, zaznaczając w ten sposób jego znaczenie jako zwycięzcy Krzyżaków pod Grunwaldem.