Filharmonia Pomorska w Toruniu
16 listopada 2025 r. mija 67 lat od oficjalnej inauguracji gmachu Filharmonii Pomorskiej w kujawskiej Bydgoszczy (fot. wyżej).
Z ciekawostek warto wspomnieć tę, że bydgoska Filharmonia Pomorska wprost nawiązuje nazwą do gmachu Filharmonii Pomorskiej w Toruniu, o budowie którego zdecydowano w 1937 r. dla toruńskiej orkiestry symfonicznej. Szczęśliwie jednak dla Bydgoszczy wybuch II wojny światowej nie doprowadził do realizacji inwestycji toruńskiej, a powojenne skuteczne zabiegi bydgoskich elit politycznych z 1945 r. o przeniesienie władz wojewódzkich-decyzyjnych z Torunia do Bydgoszczy (zobacz: Kolejna degradacja Torunia: rok 1945) umożliwiły rozwój życia muzycznego już w Bydgoszczy, nie w Toruniu. Budowa "Filharmonii Pomorskiej" w Bydgoszczy zablokowała też możliwość powrotu w Toruniu do planów przedwojennych budowy instytucji o tej nazwie i gmachu dla niej w Toruniu (co było podjęte tam w 1937 r.) i zablokowała możliwość odbudowy toruńskiego bogatego życia muzycznego z przedwojnia w okresie PRLu (zobacz: Muzyka w dawnym Toruniu).
Po II wojnie światowej przedwojenni toruńscy muzycy Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego w Toruniu, Konserwatorium Muzycznego (muzycznej szkoły wyższej) w Toruniu i orkiestry symfonicznej w Toruniu, którzy wrócili do Torunia, już w marcu 1945 r. zorganizowali tu Pomorski Oddział Związku Zawodowego Muzyków i przywrócili przedwojenną orkiestrę symfoniczną; wskrzesili Pomorski Związek Śpiewaczy oraz założyli w tymże roku Instytut Muzyczny (szkołę muzyczną I i II stopnia) skupiający grono wytrawnych muzyków pedagogów z przedwojennego toruńskiego Konserwatorium Muzycznego oraz nowoprzybyłych do Torunia muzyków z Wilna.
Wkrótce jednak naciskami politycznymi płynącymi z wojewódzkiej od niedawna Bydgoszczy zdecydowano o przeniesieniu z Torunia do Bydgoszczy Pomorskiego Oddziału Związku Zawodowego Muzyków, o rozwiązaniu orkiestry symfonicznej w Toruniu i zaangażowaniu części muzyków do powstałej później, bo w lipcu 1945 r. Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Bydgoszczy (rozgłośnia powstała w Bydgoszczy w 1945 r. w oparciu o przedwojenną rozgłośnię toruńską) oraz nowopowołanej (też później) w 1946 r. miejskiej orkiestry symfonicznej w Bydgoszczy (od 1947 r. działającej pod nazwą Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej) - duże wsparcie w dziedzinie kultury ze strony władz wojewódzkich Bydgoszcz otrzymała w 1946 r. z okazji obchodów 600-lecia praw miejskich. W 1953 r. Pomorska Orkiestra Symfoniczna została upaństwowiona pod nazwą Filharmonia Pomorska. W roku następnym rozpoczęto budowę dla niej gmachu.
W nakazowo-autokratycznym systemie Polski Ludowej funkcja administracyjna, zwłaszcza szczebla wojewódzkiego, w znacznie większym stopniu niż dotąd decydowała o rozwoju miast. Świadczy o tym szybki awans utworzonych po II wojnie światowej siedzib wojewódzkich (np. Bydgoszcz, Rzeszów, Koszalin, Olsztyn, Opole). Zapewniała im ona większe środki inwestycyjne oraz preferowała w rozdzielnictwie reglamentowanych surowców i towarów. Widać to dobrze na przykładzie Bydgoszczy, w której skoncentrowano siedziby większości ważnych instytucji politycznych, gospodarczych, a następnie także oświatowych i kulturalnych.
- to cytat z: Ryszard Sudziński: „Problem stołeczności województwa pomorskiego przed i po II wojnie światowej”, 1993.
Skoncentrowanie przez bydgoskie władze wojewódzkie w wojewódzkiej od teraz Bydgoszczy, a nie w Toruniu wszelkich przejawów działalności kulturalnej i gospodarczej całego nowego województwa wpłynęło też na stosowanie nazewnictwa i użycie określenia regionalnego "pomorska" nie tylko w przypadku filharmonii, pomimo, że Bydgoszcz - w przeciwieństwie do Torunia - faktycznie jest miastem kujawskim (zobacz: Kujawy), a nie pomorskim.
Filharmonia Pomorska w Bydgoszczy jest jednym z najbardziej wyrazistych świadectw dokumentujących zrealizowane dążenia tego miasta (jego elit politycznych i partyjnych) do przejęcia z Torunia siedziby i tytułu miasta wojewódzkiego, a tym samym objęcia prymatu, dominacji nad Toruniem i jego degradacji.
Filharmonia Pomorska powstała w kujawskiej - nie pomorskiej – Bydgoszczy po II wojnie światowej, w okolicznościach gdy zrealizowały się przedwojenne jeszcze zabiegi elit bydgoskich zmierzające do przeniesienia siedziby województwa pomorskiego z pomorskiego Torunia do kujawskiej Bydgoszczy.
Nazwa „Filharmonia Pomorska” i „pomorskość” tej instytucji jest więc konsekwentnym skutkiem odebrania Toruniowi przez Bydgoszcz statusu miasta stołecznego województwa pomorskiego w 1945 r. i jest odniesieniem do nazwy tego województwa i jego „pomorskości”, a jednocześnie błędnie sugeruje o „pomorskości” Bydgoszczy, podczas gdy w historii z Pomorzem kujawska Bydgoszcz nie miała niczego wspólnego.
Filharmonia Pomorska w Bydgoszczy powstała w 1953 r. z przekształcenia Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej, działającej w Bydgoszczy od 1946 r. jako Miejska Orkiestra Symfoniczna. W skład tejże orkiestry weszli m.in. muzycy rozwiązanej właśnie pod naciskiem nowych władz wojewódzkich w Bydgoszczy orkiestry symfonicznej w Toruniu. Inni muzycy tej rozwiązanej orkiestry toruńskiej zasili z kolei nową orkiestrę symfoniczną nowej rozgłośni Polskiego Radia, powstałej w 1945 r. Bydgoszczy jako kontynuacja przedwojennej Pomorskiej Rozgłośni Polskiego Radia w Toruniu.
W ten sposób przetrzebione toruńskie środowisko muzyczne zasiliło tworzące się równolegle środowisko bydgoskie, co zasadniczo wpłynęło na drastyczne osłabienie, wręcz zamarcie toruńskiej kultury muzycznej na rzecz rozkwitu tej kultury i instytucji muzycznych w Bydgoszczy.
Po 1945 r., tj. po odebraniu Toruniowi przez Bydgoszcz statusu miasta wojewódzkiego i siedziby woj. pomorskiego, do kujawskiej Bydgoszczy przenoszono masowo z pomorskiego Torunia wszelkie instytucje, w tym te z „pomorską” nazwą (np. Pomorska Rozgłośnia Polskiego Radia, Pomorski Oddział Związku Zawodowego Muzyków, Filharmonia Pomorska) lub tworzono nowe w Bydgoszczy z użyciem tej „pomorskiej” nazwy, jak np. założony w 1946 r. Pomorski Dom Sztuki.
