Planty w Toruniu

Planty w Toruniu założone zostały w okresie międzywojennym wg planów zagospodarowania przestrzennego architekta miejskiego, Ignacego Tłoczka (1902-1982). Dawniej na miejscu Plant znajdowały się bastionowe obwarowania Torunia, które zaczęto wznosić na podstawie formalnej akceptacji króla Zygmunta III Wazy z 1590 r. (zobacz: Twierdza bastionowa). Dzięki nim w XVII w. Toruń nadal był jedną z niewielu najpotężniejszych i najnowocześniejszych twierdz Rzeczypospolitej. Planty powstały zatem częściowo na bastionach dawnych barokowych fortyfikacji miejskich. Są to więc:

Już od momentu włączenia Torunia do II Rzeczypospolitej w 1920 r. elementy i dzieła obronne tutaj się znajdujące były likwidowane i rozbierane. Następowało coraz szybsze łączenie się rozwijających się nadal dzielnic z historycznym centrum Torunia zamkniętym dotąd wewnętrzym pierścieniem fortyfikacji, którego tereny stopniowo zagospodarowywano na skwery i zieleńce. Ostatecznie dokonał tego wspomniany Ignacy Tłoczek swoim planem zagospodarowania przestrzennego w 1935 r.
Zespół tych parków i zieleńców od zachodu i północy otacza dziś Średniowieczny Zespół Miejski wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO i zajmuje łączną powierzchnię ok. 22 ha.

Jeszcze wcześniej natomiast, zanim rozpoczęto budowę obwarowań bastionowych, istniały na ich późniejszym miejscu liczne i rozległe przedmieścia obu średniowiecznych miast aglomeracji toruńskiej: przedmieścia Starego Miasta Torunia i przedmieścia Nowego Miasta Torunia. Spośród nich wszystkich największe było Przedmieście Chełmińskie z 2. połowy XIII w. Obecnie na jego części znajdują się Planty na Bastionie św. Wawrzyńca oraz Planty na Bastionie Chełmińskim.

 

Dziś alejki Plant to wprost wymarzone miejsce odpoczynku dla strudzonego zwiedzaniem turysty.

 

Obszar parkowy wokół historycznego centrum Torunia na planie Torunia z 1912 r.

 

Fotografia lotnicza z lat 20. XX w. z widocznymi obwarowaniami bastionowymi po zachodniej i północnej stronie Starego Miasta, przekształconymi później w Planty

 

Najciekawszy jest zachodni fragment - po obu stronach Al. Jana Pawła II (Planty na Bastionie Starotoruńskim, Planty przy placu Rapackiego, Planty na Bastionie Nowym), gdzie znajdują się rzadkie okazy, m.in. jedyny w Toruniu krzew woskownicy europejskiej, ponadto miłorzęby japońskie, cisy, odmiany świerków, jodeł, kosodrzewiny, a wzdłuż ul. Chopina jarząby szwedzkie, pigwy japońskie i głogi, przy Harmonijce żywotnikowiec japoński.
Uwagę zwraca stok wzgórza, opadającego od północnego-zachodu w stronę Pl. Rapackiego; jest to pierwotna wydma, zmieniona w trakcie budowy XVII-wiecznych fortyfikacji i wykorzystana do stworzenia Bastionu Nowego.

Pośród alejek i morza zieleni znajdują się tu liczne pomniki (m.in. pomnik Piłsudskiego, Żołnierzy Armii Krajowej, Ofiar stalinizmu, Pomordowanych przez hitlerowców, Łaszewskiego, Popiełuszki, Jana Pawła II, Żołnierzy Wyklętych, Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 r. i in.).

 

W południowo-zachodnich krańcach tego obszaru, na rogu Alei 500-lecia i ul. Bydgoskiej, stoi rzecz osobliwa. Jest to tzw. Grzybek - drewniany obiekt charakterystyczny dla architektury parkowej, pochodzi z 1843 roku, popularną nazwę wziął od swojej sylwety. Z miejscem jego ustawienia wiążą się legendy: jedna o Tuba Dei (rzekomo z miejsca, w którym teraz grzybek stoi ustawiono pochylnię aż do wieży Katedry Świętojańskiej, po której 12 wołów wciągało na wieżę 7-tonowy dzwon Tuba Dei w roku 1500), a druga mówi, że jego powstanie zawdzięczać należy Napoleonowi; rzekomo pod nim właśnie wódz jadł obiad w czasie wizyty w Toruniu i wyprawy na Moskwę w 1812 roku (zobacz: Toruń napoleoński. Napoleon w Toruniu).
 
Jedną z większych atrakcji obszaru Plant jest fontanna Cosmopolis przedstawiająca po zmroku widowiska światła-dźwięku-muzyki. Swoją formą nawiązuje do ósmej strony dzieła De revolutionibus z układem słonecznym Mikołaja Kopernika.
 
Północny odcinek Plant tworzy zieleń przy: Centrum Kulturalno-Kongresowym "Jordanki", Park Etnograficzny przy Muzeum Etnograficznym i Podwalni Bastionu św. Wawrzyńca oraz drzewostan w okolicach dworca autobusowego i Podwalni Bastionu Odcinkowego, gdzie znajduje się kolejny obiekt kultury: Muzeum Twierdzy Toruń.

W ostatnich latach jednak idea Plant, rozumianych jako zieleń parkowa na miejscu dawnych fortyfikacji, została zaniedbana, wręcz niestety zniszczona poprzez zabudowę: w 2015 r. w obrębie Plant na Bastionie Chełmińskim powstał obszerny gmach Centrum Kulturalno-Kongresowego "Jordanki", w 2022 r. kolejny gmach dla Centrum Sztuki Współczesnej "Znaki Czasu" oraz planowana budowa kompleksu Europejskiego Centrum Filmowego "Camerimage" (zobacz: Toruń nie dba o dziedzictwo (XXX))