Historia Torunia i historie toruńskie

Przynależność Torunia przez wieki:
- do 1228 - jako część Polski (Księstwo Mazowieckie)
- 1228-1454 - w państwie krzyżackim
- 1454-1793 - w Prusach Królewskich (jako prowincja Królestwa
   Polskiego)
- 1793-1806 - w Królestwie Prus (zabór pruski)
- 1807-1815 - w Księstwie Warszawskim
- 1815-1920 - w Królestwo Prus (zabór pruski)
- 1921-1939 - w Polsce
- 1939-1945 - okupacja niemiecka (II wojna światowa)
- 1945 - ... - w Polsce  >>>

Dotąd nauka przyjmowała, że nastąpiło to w 1233 r., jednak nowsze badania wskazują, że miało to miejsce raczej już w 1232 r.  Skąd taka niepewność i rozbieżność?
Otóż wywodzi się to z faktu, że nie wszędzie i nie zawsze od 1 stycznia rozpoczynano rachubę nowego roku.

Wydane 26 sierpnia 1457 r. trzy przywileje Kazimierza Jagiellończyka obejmowały większość postulatów  terytorialnych oraz prawno-ustrojowych zgłaszanych przez Toruń od początku 1454 r. Moment ten był przełomowym w dziejach Torunia, a wydane przywileje określiły podstawy prawno-ustrojowe samorządu, niezależności i gospodarki Torunia aż do rozbioru Rzeczypospolitej i włączenia Torunia do Królestwa Prus w 1793 r.; stanowiły kamień węgielny potęgi Respublicae Thorunensis w następnych stuleciach...

Królową Wisły, Regina Vistulae, Königin der Weichsel nazywano Toruń w ponad 500-letnim okresie przedrozbiorowym. Był to najświetniejszy czas w całych dziejach Torunia - od momentu jego powstania w 1231 r. aż do rozbiorów w 2. połowie XVIII w. To dzięki swemu korzystemu położeniu geograficznemu miasto to niezwykle szybko stało się jednym z najbogatszych, a w konsekwencji jednym z największych, najbardziej niezależnych i najbardziej znaczących miast najpierw państwa krzyżackiego, później I Rzeczpospolitej...

Przynależność Torunia do związku miast hanzeatyckich już przed 1280 rokiem miała decydujący wpływ na rozwój i ukształtowanie średniowiecznego Torunia. To właśnie kontakty handlowe z Lubeką oraz miastami Flandrii łączyły się z powiązaniami kulturowymi i kulturalnymi, które rozwinęły tożsamość Torunia i stworzyły zachowane do dziś jego dziedzictwo, należące do kręgu kulturowego południowych pobrzeży Bałtyku i Morza Północnego, sięgającego od Flandrii po Rygę.
Do końca XIV w. Toruń był jednym z najprężniejszych miast hanzeatyckich całego pobrzeża Bałtyku.

W 2. poł. XVI i w XVII w jarmarki toruńskie zyskały międzynarodowy rozgłos i znaczenie i stały się bodźcem wpływającym na rozwój gospodarczy Torunia. Chociaż jarmarki nie przywróciły Toruniowi jego średniowiecznej rangi europejskiego emporium handlowego, jaką zapewniał udział Torunia w Hanzie, to jednak sytuowały Toruń jako ważny ośrodek na handlowej mapie Rzeczypospolitej.

Dziś Toruń jest jedynym przypadkiem miasta, które dawniej było największym portem śródlądowym ziem polskich, a obecnie pozbawione jest portu rzecznego i perspektyw rozwojowych z tym związanych...

Rok 1454-ty był w dziejach Torunia rokiem wielkich przemian, zwiastujących nastanie nowej ery dla miasta, cieszącego się wówczas sławą jednego z najpotężniejszych grodów nadwiślańskich...

Historia toruńskiego muzealnictwa rozpoczyna się w końcu XVI w. i tym samym należy do najstarszych w Europie. Oto w słynnej toruńskiej uczelni półwyższej - Gymnasium Academicum utworzono bibliotekę wraz z gabinetem osobliwości, tzw. Musaeum, w którym zaczęto gromadzić najróżniejsze „dziwne” i rzadkie przedmioty, a także instrumenty naukowe oraz portrety.
Natomiast współczesne muzealnictwo toruńskie również należy do najstarszych w Polsce i sięga 1861 r. kiedy powstało Städtisches Museum in Thorn...

Pierwszy stały most na Wiśle w Toruniu wybudowany został z przywilejów z roku 1495 i 1496 króla Jana Olbrachta w latach 1497-1500. Funkcjonowął najdłużej ze wszystkich mostów dawnej Rzeczypospolitej.

Pierwsze dziesięciolecia XVIII w. to okres upadku miast w Rzeczypospolitej, w tym Torunia w Prusach Królewskich, chociaż poziom, z którego ten upadek nastąpił i jego skala były różne dla miast polskich i dla miast Prus Królewskich: Toruń i dwa pozostałe wielkie miasta pruskie wyróżniały się bowiem zawsze na tle miast polskich zarówno swoimi wyjątkowymi uprawnieniami politycznymi, gospodarczymi, jak i wysokim stopniem rozwoju i ogólną siłą przebicia mieszczaństwa.

Miasta Toruń i Gdańsk, położone na terenie polskich Prus Królewskich, nie zostały włączone do państwa pruskiego w ramach I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r. mimo podejmowanych uprzednio przez króla Prus Fryderyka II usilnych zabiegów dyplomatycznych oraz wywierania różnych form presji na oba miasta, by skłonić je do dobrowolnego poddania się Królestwu Prus.
Zależało mu niezwykle na tych dwóch miastach, bo były to bowiem dwa najsilniejsze gospodarczo miasta ówczesnej Rzeczypospolitej. Ponadto przejęcie ich stanowiłoby klucz do podważenia gospodarki Polski i odcięłoby dolny odcinek Wisły i port gdański od reszty kraju. Posiadanie Gdańska i Torunia dawałoby pełne włądanie nad ujściem Wisły i całkowicie zamykałoby Polsce dostęp do morza.

Nękany przez Królestwo Prus już od 1764 r. Toruń pozostał wprawdzie przy I rozbiorze Polski w jej granicach, jednak odcięty od świata. Jeszcze bardziej osamotniony usilnie próbował bronić swej niezależności i autonomiczności. Długotrwałe szykany pruskie trwające niemal 3 dekady  sprawiły, iż Toruń znalazł się na drodze do szybkiego upadku. Miasto "złamane na duszy i ciele przemieniło się z dumnej Królowej Wisły w żebraczkę" i takie zostało zagarnięte przez Prusaków w II rozbiorze w 1793 r.

Liczne i bogate księgozbiory toruńskie czasów przedrozbiorowych, zarówno instytucjonalne, publiczne, jak i prywatne, świadczą o wysokim poziomie rozwoju kulturalnego Torunia, będącego wtedy jednym z najważniejszych ośrodków miejskich Europy środkowej i całej Rzeczypospolitej.
Z kolei założenie w Toruniu w XVI w. biblioteki publicznej wpisywało się i było zgodne z aktualnym duchem dominujących w Europie prądów kulturalnych i ideowych renesansu i reformacji; biblioteki miejskie były wtedy instytucjami o wysokich walorach kulturotwórczych, na które pozwolić sobie mogły tylko zamożne miasta.

Jeszcze do 2011 r. szczycił się Toruń drugą najstarszą, nieprzerwanie istniejącą apteką na świecie. Była to Apteka Królewska założona w 1389 r. Niestety jednak brak zainteresowania władz Torunia zachowaniem jego unikatowego dziedzictwa doprowadził do zamknięcia po 622 latach tej apteki.
Po jej zamknięciu tytuł najstarszej dzierży apteka w Dubrowniku (1317 r.) oraz Apteka Ratuszowa w Tallinie, powstała przed 1422 r. W Toruniu natomiast najstarszą stała się Apteka Radziecka z 1623 r. oraz Apteka Pod Lwem z 1624 r. 

Toruń posiada długie i bogate tradycje pocztowe. Stanowił w dawnej Rzeczypospolitej jeden z kluczowych węzłów pocztowych. I chociaż stała toruńska stacja pocztowa została zorganizowana w 1650 r., to historia i tradycja poczty sięga w Toruniu XIII w.

Chociaż sam Napoleon Bonaparte przebywał w Toruniu w czerwcu 1812 r., to jednak okres napoleoński, bardzo wyraźnie zaznaczony w historii Torunia, rozpoczął się dla miasta już w końcu 1806 r., a trwał do Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. Epoka ta zapisała się w dziejach Torunia wyjątkowo źle, doprowadzając miasto do ruiny. Do 1813 r. uciekła z Torunia 1/3 zamożniejszych rzemieślników.

Najstarsza mennica w państwie krzyżackim znajdowała się w Toruniu. Jednocześnie była ona nie tylko jedyną najstarszą, ale też jedyną nieprzerwanie działającą w całym państwie krzyżackim. Później stała się mennicą miejską - Toruń posiadał wydane przez króla Kazimierza Jagiellończyka wyjątkowe uprawnienia wybijania monet miejskich toruńskich z prawem obiegu w całej Rzeczypospolitej - działającą z przerwami aż do 1766 r. Była to więc jedna z niewielu najdłużej działających mennic w Europie środkowej i świadcząca o wyjątkowej randze Torunia.
Mennica produkująca monety, na których występuje herb Torunia, jest jedną z ważniejszych w dziejach pieniądza krzyżackiego oraz polskiego. Po jej działalności pozostały dziś jedynie ślady w postaci poszukiwanych przez kolekcjonerów wysoko cenionych monet.

Tradycje warzelnicze w Toruniu sięgają początków miasta. Browarnictwem zajmowali się liczni piwowarzy skupieni w dwóch cechach browarniczych: staromiejskim i nowomiejskim. Wiek XV/XVI to najlepsze czasy dla piwowarstwa toruńskiego. W obu cechach toruńskich działało 90 mistrzów i tyleż browarów..

Dawny, świetny Toruń to nie tylko słynne w średniowieczu winnice i wina toruńskie, nie tylko liczne średniowieczne i nowożytne browary i piwa, ale też gorzałki - wódki, likery i miody pitne, zwłaszcza w XIX w...

Dziś trudno sobie nawet wyobrazić, że w średniowieczu brzegi Wisły w Toruniu obsadzone były winoroślami, a smak zrobionego z nich wina chwalili przybysze z Zachodu. Winnicę pod Toruniem posiadał nawet ojciec Mikołaja Kopernika

Od początku istnienia Torunia aż do XIX w. nazwę św. Anny nosiła obecna ul. Kopernika na odcinku między ul. Żeglarską a ul. Ducha Św. (odcinek od ul. Ducha Św. do Bramy Starotoruńskiej to ul. Starotoruńska). Dlaczego przypisano jej taką nazwę? Czy prowadziła do jakiegoś kościoła pod tym wezwaniem?

Jednym z najbardziej dumnych momentów w historii Torunia był rok 1629, kiedy to miasto stawiło opór siłom szwedzkim i nie zostało zdobyte. Zawdzięczało to bohaterskiej postawie burmistrza Johana Preussa i płk. królewskiego Gerarda Denhoffa dowodzącego obroną Torunia. Toruń zyskał uznanie królewskie. Zwycięstwo to także dało powód do dalszego uhonorowania Torunia przywilejami królewskimi i honorowego wyróżnienia potwierdzającego stałą jego wierność królowi polskiemu. 

Głośny na skalę międzynarodową tumult toruński (sprawa toruńska) to krwawe ekscesy na tle religijnym między mieszkańcami Torunia katolikami a protestantami, mające miejsce 16. i 17. lipca 1724 r. i dalekosiężne ich skutki.
Tumult toruński słynny był przede wszystkim z faktu bycia jedynym przypadkiem niezwykle surowej ingerencji polskiej władzy państwowej w wewnętrzne sprawy religijne Torunia - miasta posiadającego szerokie uprawnienia samorządowe i przywilej wolności wyznania.

Ze względu na swoje położenie nad Wisłą, na skrzyżowaniu dalekosiężnych szlaków handlowych oraz kontakty kupców toruńskich z kupcami miast całej północnej Europy, Toruń był w średniowieczu i okresie nowożytnym miastem handlowym w skali ogólnoeuropejskiej i był ważnym ogniwem handlu europejskiego (zobacz: Toruń: Hanzeatyckie emporium). Znaczącą rolę w tym pełniło flisactwo i flisacy.
Dzięki temu flisak do dziś jest jednym z symboli Torunia i wiąże się z tym miastem.

Pierwszy tramwaj pojawił się w Toruniu 16 maja 1891 roku (o 4 lata wcześniej niż w Krakowie). Był to tramwaj konny, kursujący od Bydgoskiego Przedmieścia do Dworca Toruń Miasto

Chociaż dzisiejszy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu powstał w 1945 r. i jest najstarszą uczelnią wyższą w północnej Polsce, to pierwsze starania utworzenia w Toruniu uniwersytetu pojawiły się już w 1595 r.

Tradycje teatru w Toruniu sięgają XVI wieku, kiedy to sztuki wystawiały teatry słynnego Gimnazjum Toruńskiego oraz kolegium jezuickiego, występujące m.in. w Dworze Artusa

Opera, która w Toruniu działalność rozpoczęła w 1925 r., a której szanse na odtworzenie i rozwój zostały pogrzebane wraz z realizacją zabiegów Bydgoszczy dot. przeniesienia z Torunia władz wojewódzkich w 1945 r., jest jednym z wielu przykładów degradacji Torunia i odebrania mu jego znaczenia

W Toruniu można prześledzić cały rozwój dzieł fortyfikacyjnych i obronnych począwszy od wczesnośredniowiecznych wałów grodu, poprzez średniowieczne mury obronne, nowożytne bastiony, aż po fortyfikacje XIX-wieczne. Zawsze rozwój związany był z unowocześnianiem techniki wojennej.
W każdym etapie swojego istnienia, w każdym okresie historycznym Toruń stanowił silną obronna twierdzę.

Zatarg szlachcica Łukasza Konopki z miastem Toruniem to rzeczywista historia sądowych sporów i wojen w XVIII w., zakończona klęską miasta, które mocą absurdalnego wyroku zostało skazane na wieczystą banicję z granic Rzeczypospolitej.
Sytuacja ta obnaża stan głębokiej anarchii Rzeczypospolitej, będącej na bezpośredniej drodze do swojej zguby - rozbiorów; pokazuje aktualną wtedy sytuację bezprawia w państwie, stopień "wolności" szlacheckich i słabość władzy królewskiej.

Toruń jest wyjątkowym przykładem miasta związanego z produkcją i handlem sukienniczym. Każde z odrębnych do 1454 r. miast toruńskich: Stare Miasto Toruń i Nowe Miasto Toruń posiadało w średniowieczu swoje sukiennice. O ile bogate i hanzeatyckie Stare Miasto zajmowało się handlem skuknem flandryjskim, o tyle Nowe Miasto było ośrodkiem produkcji i sprzedaży sukna miejscowego.

Dzięki jednemu z wielkich torunian Fryderykowi Skarbkowi, który był nie tylko znakomitym ekonomistą (i ojcem chrzestnym Fryderyka Chopina), ale także autorem powieści "Pamiętniki Seglasa" poznać możemy pruski Toruń jako miejsce polskich karnawałowych szaleństw.
Tymczasem zabawy karnawałowe organizowano w Toruniu już kilka wieków wcześniej.

Historia gazownictwa i gazowni miejskiej w Toruniu należy do najstarszych na ziemiach polskich. 
Przygotowania do budowy gazowni w Toruniu rozpoczęły się już w latach 40. XIX w., a pierwszy projekt został opracowany w 1846 r. Gazownia miała zapewnić paliwo dla 204 latarni ulicznych oraz 400 świateł u odbiorców prywatnych. Plany się zmieniały, a ostateczną wersję realizacji zatwierdzono w 1854 r. Autorem projektu, podobnie jak dwóch poprzednich, był ówczesny dyrektor gazowni w Berlinie, który już od 1826 r. cieszył się oświetleniem gazowym...

Dwudziestolecie międzywojenne należy do najpiękniejszych i najpomyślniejszych okresów w dziejach Torunia. Pod wieloma względami ten krótki okres był dla tego miasta szczególnie wyjątkowy, zwłaszcza w XX wieku. Toruń jako centrum administracji wojewódzkiej oraz ośrodek polskiej myśli i pracy organicznej, znany już z czasów zaboru, współkształtował wówczas wizję nowoczesnego państwa polskiego, mit i rzeczywisty obraz Polski morskiej oraz częściowo odzyskiwał swoją przedrozbiorową rangę...

Położenie Torunia nad Wisłą w odległości ok. 150 km w linii prostej od morza dzisiaj nie do końca uzmysławia, że miasto to posiada długie i silne tradycje morskie. Jednak związek Torunia ze sprawami morskimi nie ogranicza się tylko do Hanzy.
Otóż w XX w., w okresie międzywojennym, to w Toruniu właśnie rozwijano i tworzono struktury związane z polską marynarką wojenną

Toruń intensywnie rozwinął się przestrzennie, urbanistycznie i ludnościowo w 20-leciu międzywojennym. Gdyby tempo to utrzymało się w okresie po II wojnie światowej do dziś, Toruń liczyłby obecnie ok. 600 tys. mieszkańców i ponownie - jak w całym kilkusetletnim okresie przedrozbiorowym - należałby do wąskiego grona największych polskich miast. Jednak intensywny rozwój Torunia został zatrzymany w 1945 r. 

Austen Deans jako zapalony alpinista i poszukiwacz przygód zdobył wiele nowozelandzkich szczytów. Jego płótna to często studia nad krajobrazem, między innymi sceny z wypraw w Alpy Nowozelandzkie. W Toruniu przebywał w niemieckim obozie jenieckim w czasie II wojny światowej.

Liczne ogrody rezydencjonalne przedrozbiorowego Torunia, wyposażone w, często bogato rozbudowane, wille i domy, świadczyły nie tylko o wysokim poziomie życia patrycjatu toruńskiego, ale przede wszystkim o jego aspiracjach kulturowych i estetycznych. Opisywane były z podziwem przez wielu podróżników odwiedzających Toruń i sławione w poematach

W Toruniu już od średniowiecza dzielnice poza murami miejskimi nazywano przedmieściami. Licznie i intensywnie zaczęły się one rozwijać już w XIII w. Kres ich istnieniu zadały wojny napoleońskie na pocz. XIX w. oraz władze pruskie, które przejęły Toruń po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r.

Czy Mikołaj Kopernik byłby wielkim odkrywcą gdyby urodził i wychował się w innym mieście? Czy to, że urodził się i wychował w Toruniu miało wpływ na jego dalsze losy i jego zainteresowania i osiągnięcia? Tego nie dowiemy się na pewno, jednak możemy uznać, że XV-wieczny hanzeatycki, bogaty Toruń, jego genius loci i jego środowisko społeczne i naukowe wpłynęło na losy wielkiego astronoma

Niewykluczone, że ciągle podróżujący po Europie uczony toruński Pirnesius dotarł do Strasburga i zamówił obraz Kopernika, gdy powstawał tam zegar z portretem Kopernika autorstwa Stimmera. Mógł też zaangażować w tę ideę toruńskiego burmistrza Strobanda, który przecież cztery lata spędził w Strasburgu i Bazylei – ważnych ośrodkach reformacji, jednocześnie centrach sztuki i humanizmu (w Bazylei działał wcześniej Erazm z Rotterdamu). Stroband i Pirnesius dobrze się znali.

W swej całej historii Toruń zmieniał przynależność państwową kilkakrotnie. Na przestrzeni dziejów był więc miastem krzyżackim, polskim, szwedzkim, pruskim...

Krzyżacy lokując swoje pierwsze miasto - Toruń - nie zakładali, iż już wkrótce stanie się ono tak znaczącym i dynamicznym ośrodkiem miejskim, zarówno pod względem gospodarczym ludnościowym, kulturalnym, jak i przede wszystkim politycznym państwa krzyżackiego. Początkowo przewidywano wyższą rangę dla Chełmna, któremu wyznaczono rolę miasta stołecznego.

Ekskluzywnym lokalem, stylowo wyposażonym, stanowiącym namiastkę Zachodu w komunistycznym kraju, zaliczanym do pierwszorzędnych i renomowanych takich obiektów w Polsce, a napewno uważanym za najlepsze miejsce rozrywki w obszarze między Warszawą a "Maximem" w Gdyni był w latach 70. i 80. XX w. toruński Night Club Wodnik. Na nocne balowanie w Wodniku nie każdy mógł sobie pozwolić.

Słynny i obrosły legendą Klub Związków Twórczych – o bardzo znaczącej nazwie – „Azyl” – miejsce spotkań ówczesnej toruńskiej bohemy.

W Toruniu istniały dwa krzyżackie szpitale: starszy Szpital Ducha św. i młodszy (bo z 2. poł. XIII w.) szpital zamkowy, który jednocześnie obok szpitala elbląskiego był drugim XIII-wiecznym szpitalem zamkowym w państwie krzyżackim. Z kolei powstały przy szpitalu Ducha św. kościół był miejscem pochówku Krzyżaków toruńskiego konwentu.

Pierwsza toruńska loża masońska powstała w 1793 r. pod nazwą Pod Ulem (Zum Bienenkorb). Założenie jej zatwierdziła patentem 4 czerwca tegoż roku Wielka Loża Krajowa Wolnomularzy w Berlinie. Tymczasem związki Torunia z wolnomularstwem wiązą się z początkami tego ruchu w Europie, co miało miejsce w 1721 r.

W przeciwieństwie do miast środkowej, południowej i wschodniej Polski, Toruń i obszar dawnego państwa krzyżackiego nie był ani licznie, ani od dawna zasiedlony przez ludność żydowską. Można wręcz stwierdzić, że do 2. połowy XVIII w. Toruń był miastem bez Żydów. Później społeczność żydowska toruńska powiększała się systematycznie i istniała aż do 1939 r.
W żydowskiej społeczności Torunia XIX w. znalazły się osoby, których działalność zyskała szerszy, wręcz światowy rozgłos. Niewątpliwie dla całej światowej społeczności żydowskiej największe znaczenie ma Hirsch Zwi Kalischer - pionier syjonizmu, propagujący ideę kolonizacji Palestyny i budowy państwa izraelskiego, które ostatecznie powstało w 1948 r.

Pobyt Jana Matejki w Toruniu w październiku 1877 r. wiązał się z jego przygotowaniami do podjęcia prac nad jednym z największych swych dzieł – uwiecznieniem malarskim zwycięskiej bitwy króla Władysława Jagiełły pod Grunwaldem w 1410 r.
W roku nastęnym na wystawie w Paryżu „Bitwa pod Grunwaldem” Matejki zdobyła najwyższą nagrodę.

W połowie XVII w. w Toruniu dwukrotnie przebywał Peter Mundy (1597-1667), słynny angielski podróżnik, syn kupca z Kornwalli. Zostawił treściwy opis Torunia, jego długiego mostu na Wiśle, liczby przebywających w nim Szkotów, wielkiego jarmarku Trzech Króli i Żydów biorących w nim udział

Św. Barbara stała się w państwie krzyżackim jedną z najważniejszych patronek i najpopularniejszych świętych. Patronowała krzyżackiemu dziełu chrystianizacji Prus. Jej relikwie, obok relikwii Krzyża Świętego, należały do grupy najważniejszych „państwowych” świętości krzyżackich. 

Toruń był tym z nielicznych dużych miast, gdzie szkoły zakładano już w XIII w. Szkoły potrzebowało mieszczańswo, które utrzymywało ożywione kontakty hanzeatyckie - nie można było prowadzić wielkiego europejskiego handlu nie umiejąc czytać, pisać i rachować. Kupiec musiał być człowiekiem światłym, obytym z książką, musiał orientować się w geografii i zawiłościach systemów monetarnych różnych miast.
Toruńska szkoła świętojańska zorganizowana była na wzór innych w miastach hanzeatyckich. Stała na wysokim poziomie, kierował nią rektor z wykształceniem uniwersyteckim. Synami mieszczan toruńskich i uczniami tej szkoły były późniejsze wybitne postaci. Szkoła bezpośrednio przygotowywała do podjęcia nauki uniwersyteckiej, a bardzo wielu jej uczniów podejmowało następnie dalsze nauki na uniwersytetach europejskich. Jednym z nich był Mikołaj Kopernik.

Dzieje drukarstwa i czasopiśmiennictwa bydgoskiego są młode. Rozpoczynają się dopiero w 1800 r. inicjatywą drukarza toruńskiego Johanna Adama Kimmela.

W okresie II wojny światowej i okupacji niemieckiej Toruń stanowił jeden z największych i najważniejszych ośrodków konspiracji polskiej. Działały tu ważne struktury Polskiego Państwa Podziemnego, istniało wiele organizacji podziemnych, wydawanych było kilka tytułów prasy podziemnej.