Wille i kamienice XIX-XX-wieczne (czynszowe)

Secesja w Toruniu (kamienice)
Willa Krausego
Budynek nawiązujący do formy romantycznego pałacyku, rycerskiej architektury historycznej, powstał w 1903 r. wg proj. architekta i przedsiębiorcy budowlanego, Franza Keintje. Wyróżnia go narożna wieża z wysokim dachem czterospadowym, a także bogatym zdobnictwem fasady (boniowanie cokołu, naroży wieży, ozdobne układy geometryczne z cegły licówki).
Willa Kleintje
To jeden z ciekawszych obiektów architektury secesyjnej w Toruniu. Jest to okazała willa z 1912 r. zbudowana przez mistrza i przedsiębiorcę budowlanego Fritza Kleintje; w okresie międzywojennym (1920-1939) mieściła honorowy konsulat belgijski.
Wille stylu dworkowego w Toruniu
Po okresie zaborów i po powrocie Rzeczypospolitej do Torunia w 1920 r. pojawiają się w Toruniu budynki nawiązujące do "stylu stanisławowskiego" - dworkowego, w ujęciu barokowo-klasycystycznym. Ta architektura to wyraz poszukiwania polskiego stylu narodowego w nowym czasie po odzyskaniu niepodległości, chociaż z historycznym dziedzictwem Torunia nie koresponduje i jest obca względem niego.
Dom Konrada Schwartza
To jeden z najciekawszych i najcenniejszych zabytków architektury szkieletowej w Toruniu. Jednocześnie jest jednym z najlepszych przykładów degradacji dziedzictwa toruńskiego i braku dbałości o nie przez właściciela, jakim są władze Torunia
Dom rodziny Szumanów
Narożny budynek powstał w 1893 r. na narożnej działce przy placu św. Katarzyny i ulicy później nazwanej imieniem Leona Szumana.
Kamienica plac św. Katarzyny 4
To ciekawa architektonicznie i bogato zdobiona kamienica z dominującymi elementami stylu neorenesansu i neobaroku, z rozbudowaną częścią portalową. Pierwotnie zwieńczona była neobarokową wieżyczką z latarnią.
Kamienica plac św. Katarzyny 5
To jeden z nielicznych w Toruniu przykładów neobaroku francuskiego z przełomu XIX i XX w. Budynek jest narożny, posiada 9-osiową rytmiczną elewację od strony placu św. Katarzyny oraz mniejszą, 2-osiową od strony ulicy św. Katarzyny.
Kamienica plac św. Katarzyny 7
Kamienica, stojąca przy płn.-zach. pierzei placu św. Katarzyny, została wybudowana w końcu XIX w. jako elegancka kamienica czynszowa wielomieszkaniowa. Jest bogato wyposażona w stylowe piece kaflowe, sztukaterie, zdobione drzwi, szafki wnękowe. Elewacja podzielona jest pionowo na 3 główne części.
Kamienica Rynek Nowomiejski 22 (Komendantura Twierdzy Toruń)
Budynek powstał w latach 1870-1874 (na miejscu domu z 1818 r.) jako siedziba Komendantury Twierdzy Toruń, przeniesionej tutaj w 1875 r. z dotychczasowego miejsca przy Rynku Staromiejskim 10. W okresie międzywojennym pełnił funkcję siedziby polskiego Dowództwa Sztabu Inspektoratu 3 Armii, a tuż przed wybuchem II wojny światowej w 1939 r. dowództwa Armii Pomorze.
Kamienica Rynek Staromiejski 10 (Komendantura Twierdzy Toruń)
Chociaż budynek powstał dopiero w 1820 r. dla siedziby komendanta pruskiego garnizonu wojskowego Twierdzy Toruń w wyniku przebudowy dwóch gotyckich kamienic patrycjuszowskich, to jego najcenniejszą wartością są fragmenty zachowanego średniowiecznego malowidła z końca XIV w.
Kamienica ul. Bydgoska 60
Okazała kamienica z narożnym wykuszem zwieńczonym wieżyczką nakrytą hełmem oraz z dwoma szczytami w formach neorenesansowych od ul. Bydgoskiej i trzema od ul. Klonowica. Zbudowana przed 1897 r. przez toruńską firmę budowlaną (wg dzisiejszej nomenklatury: deweloperską) Ulmer i Kaun, według projektu berlińskich architektów Hermana Solfa i Franza Wichardsa.
Kamienica ul. Kazimierza Jagiellończyka 4
Kamienica została zbudowana w 1896 r. wg projektu berlińskich architektów, budowniczych rządowych Hermana Solfa i Franza Wichardsa. Projekt i realizacja została wysoko ocenione przez współczesnych, skoro omawiano je nawet na łamach fachowego czasopisma architektoniczno-budowlanego berlińskiego „Zentralblatt der Bauverwaltung” w 1897 r.
Kamienica ul. Łazienna 13
Narożna kamienica powstała w końcu XIX w. w miejscu dotychczasowej kamienicy mieszczańskiej średniowiecznej. W swej architekturze nawiązuje do neorenesansu francuskiego posiadając typowe dla niego wysokie dachy oraz ceglane elewacje ujęte w obramowania z jasnego kamienia (tynku). Na parterze mieści salę restauracyjną z bogato zdobionym, monumentalnym stropem klasycystycznym. Od 1900 r. mieszkali tu Otto i Helena Steinbornowie
Kamienica ul. Łazienna 28
To dawne dwie gotyckie kamienice z XIV w. przebudowane, rozbudowane i połączone w 1867 r. Budynek reprezentuje styl historyzmu i podobieństwa do budynków weneckich z końca średniowiecza i początków renesansu
Kamienica Pod św. Jerzym
Jak na toruńską zabudowę staromiejską kamienica ta jest młoda - powstała dopiero na pocz. XX w. i to nie w wyniku przekształcenia budynku starszego (jak to się działo w wielu innych przypadkach), ale zbudowano ją jako nową. Budynek ten stoi na miejscu rozebranych i zniwelowanych średniowiecznych fortyfikacji.
Kamienica ul. Mostowa 8
Kamienica ul. Przedzamcze 20 (Wielkie Garbary 23)
Kamienica ul. Strumykowa 11
Kamienica ul. Szeroka 46
Kamienica posiada bogato zdobioną elewację neogotycką. Została zbudowana w 1899 r. przez firmę znanego toruńskiego mistrza budowlanego i architekta Georga Sopparta, na miejscu domu poprzedniego, średniowiecznego. Od 1826 r. mieszkał tu Zwi Hirsch Kalischer (Cwi Hirsz Kaliszer; 1795-1874) - uczony i kupiec, rabin toruński
Kamienica ul. Warszawska 2
To jedna z najbardziej okazałych i monumentalnych kamienic Przedmieścia św. Katarzyny (Wilhelmstadt). Została zbudowana w 1896-1897 r. jako narożna przy ul. Warszawskiej i placu 18 Stycznia. Pełniła funkcje mieszkalno-biurowe. Do wybuchu I wojny światowej mieścił się tu konsulat Cesarstwa Rosyjskiego w Toruniu.
Kamienica ul. Warszawska 8
Kamienica Roberta Tilka
Ta okazała narożna kamienica czynszowa z 1887 r. jest jednym z najlepszych w Toruniu przykładów neorenesansu francuskiego.
Kamienica Pod Gutenbergiem (Dom Prasy; Dom Drukarzy)
Stojący na Nowym Mieście przy ul. św. Katarzyny 4 obszerny neorenesansowy dom wyróżnia się nie tylko na tej ulicy. Jest to bowiem jedna z dwóch kamienic w Polsce z pomnikowym całopostaciowym przedstawieniem Johannesa Gutenberga, twórcy nowoczesnego drukarstwa. Jednocześnie budynek ten to jedyna architektoniczna pamiątka związana z ponad 450-letnią tradycją drukarstwa toruńskiego
Kamienica Pod Herkulesem (Pod Atlantem)
Jest to ciekawa architektonicznie kamienica z 1890 r., jeden z cenniejszych przykładów architektury historyzmu w Toruniu
Kamienica Gustava Weese
Ta okazała kamienica jest dawną rezydencją rodziny Weese - toruńskich piernikarzy XVIII - XX-wiecznych. Powstała na trzech parcelach, w wyniku gruntownego przekształcenia trzech dawnych XVI-wiecznych kamienic mieszczańskich i funkcjonalnie łącvzyła się z fabryką usystuowaną na sąsiednich działkach

Toruńskie kamienice powstałe w XIX w. podzielić można na dwie ogólne grupy:

kamienice nowe
kamienice powstałe z przebudowy wcześniejszych

O ile wcześniejsze (sprzed XIX w.) kamienice były jednorodzinne, o tyle kamienice XIX-wieczne są kamienicami wielomieszkaniowymi czynszowymi.

Z jednej strony wśród kamienic XIX-wiecznych znajdujemy wiele monumentalnych, bogato zdobionych, reprezentacyjnych budynków, będących doskonałymi przykładami architektury tego okresu. Z drugiej natomiast mamy domy skromne, z wieloma ciasnymi, niewygodnymi substandardowymi mieszkaniami; często były to kamienice starsze - jednorodzinne gotyckie, które w XIX w. destrukcyjnie przekształcano umieszczając wewnętrz możliwie najwięcej mieszkań. W jednej dawniej jednorodzinnej gotyckiej kamienicy mogło teraz powstać kilkanaście nieciekawych mieszkań.

Wiek XVIII i XIX przynoszą największą zagładę historycznych kamienic toruńskich. Kolejne oblężenia Torunia, m.in. szwedzkie w 1703 r., czy cały wojenny okres napoleoński 1806-1815, powodują dewastację i upadek kamienic i zabudowy miejskiej w ogóle. Ostrzeliwane miasto, cierpiące głód, brak opału, wody, przymusowe kwaterunki obcych wojsk w kamienicach prywatnych i budynkach publicznych powodowały niszczenie bogatego wyposażenia wnętrz, jak i ogólną dewastację budynków. Te kataklizmy sprawiły, że z bogatych wnętrz toruńskich nie zachowało się wiele sprzętów świadczących o świetnej przeszłości miasta. W 1815 r. na ogólną sumę 772 domów w toruńskim średniowiecznym zespole miejskim tylko 300 nadawało się do zamieszkania.

Od początku XIX w. trwał niszczący proces przebudowań wielu starych albo budowy na ich miejscu nowych domów, które można nazwać czynszowymi: w wielu kamienicach kwaterowano żołnierzy (pruskich, napoleońskich, rosyjskich), sprowadzonych robotników budujących Twierdzę Toruń, mieszkańców przesiedlano. Dla zniwelowania przeludnienia przebudowywano drastycznie dawne historyczne jednorodzinne kamienice mieszczańskie w domy czynszowe wielorodzinne, poprzez likwidację szczytów i nadbudowę kolejnej kondygnacji, rozbudowę i nadbudowę oficyn; w wyniku podziału oryginalnych wnętrz, likwidacji podziału na trakt przedni i tylny, podziału wysokich sieni na dwie kondygnacje w domach takich na każdej kondygnacji mogły być nawet 4 mieszkania. Na parterach, w dawnych wysokich sieniach - teraz nie tylko podzielonych na dwie kondygnacje, ale też podzielonych ścianą działową - wyodrębniono osobne wejście z ulicy i ciemny korytarzyk do części mieszkalnej, a pozostałą część parteru przeznaczano na sklepy z dużymi witrynami.

W XIX w., w okresie upadku i zubożenia Torunia, wiele kamienic patrycjuszowskich zostało zniszczonych m.in. przebudową na kamienice wielomieszkaniowe czynszowe. Zmieniano układ i podział wnętrz, likwidowano wielkie sienie, a co się z tym wiąże przekształcano fasady niszcząc ich ozdobną stylową formę, pozbawiając szczytu, drastycznie przebudowując partery i pokrywając całość często bezstylowym tynkiem. Dziś wiele kamienic posiada odsłonięte spod XIX-wiecznego tynku ceglane fragmenty elementów gotyckich czy renesansowych dawnych bogatych fasad.

W ten sposób powstała nowa architektura kamienic, zdominowana zabudową XIX-wieczną, kiedy to sięgające czasów gotyku, renesansu i baroku kamienice przebudowywano lub zastępowano budynkami w stylu eklektycznym, secesyjnym i modernistycznym.
Fasady otrzymują gładką tynkowaną elewację zakończoną najczęściej prostym gzymsem lub attykową ścianką - po rozebraniu szczytów i ukośnym ścięciu przedniej części dachu. Zaobserwować więc dziś można brak fasad gotyckich, przede wszystkim wzdłuż głównych traktów starówki.

► Zobacz więcej: Kamienice nieistniejące
Powstałe w taki sposób przeludnione kamienice oczywiście miały niski standard mieszkań, niekorzystne warunki sanitarne i niski komfort zamieszkiwania w ciemnych i ciasnych lokalach, a co najważniejsze: sytuacja przebudowy zniszczyła wiele cennych elementów i historycznego wyposażenia dawnego jednorodzinnego domu mieszczańskiego oraz zniszczyła charakterystyczne i wyjątkowe cechy kamienic z okresu ich świetności, świadczących o przynależności Torunia do kręgu cywilizacji i architektury północnoeuropejskiej, wyróżniającej i odmiennej wobec architektury wielu miast polskich.

Powrót do:

Zabytki i architektura Torunia