Historia Przedmieścia Bydgoskiego

 

W obecnej formie Bydgoskie Przedmieście ukształtowało się w XIX i na pocz. XX wieku; z tego okresu pochodzi jego nazwa. Wcześniej był to w dużej części teren zalesiony, na którym występowały wysokie piaszczyste wydmy. Niektóre z nich zniwelowano w czasie budowy twierdzy Toruń, tak, że w większości nie są one widoczne w topografii miasta, a nazwy ich znamy jedynie ze źródeł (np. Złota Góra, Piekarska Góra), jedynie Zajęcze Góry mają wyraźną formę.
W średniowieczu i w czasach nowożytnych w obecnych południowych krańcach Przedmieścia wiódł trakt od Bramy Starotoruńskiej do Starego Torunia i do Przysieka (posiadłości Torunia w jego terytorium miejskim), wzdłuż którego rozciągały się bogate ogrody mieszczan z willami, rzeźbami i fontannami.

 

Fontanna w ogrodzie Adama Reyhera, nawiązującym do francuskich ogrodów pałacowych, rys. G. F. Steiner, lata 20. XVIII w.

Zarówno w średniowieczu, jak i w czasach nowożytnych obszar późniejszego Przedmieścia Bydgoskiego zwany był Przedmieściem Starotoruńskim (od wspomnianego wyżej Starego Torunia) i nie należał do najsilniej zurbanizowanych i zaludnionych przedmieść dawnego Torunia. Bliżej Wisły zlokalizowane wtedy były wapiennik, stocznia i cegielnia (zobacz: Dawne cegielnie toruńskie), a obszar ten  zamieszkiwali głównie garncarze, strycharze, kamieniarze.

 

W obecnej formie urbanistycznej Bydgoskie Przedmieście, i sąsiednie Rybaki, rozwijało się od 1828 r. poza terenem toruńskiej twierdzy, początkowo głównie wzdłuż obecnej ul. Bydgoskiej (uregulowanej w 1817 r.). Po 1872 r., tj. po nadaniu Toruniowi najwyższej rangi strategicznej w państwie pruskim - twierdzy I stopnia, nastąpiło zasadnicze ożywienie budowlane dzielnicy, a ponadto lokowało się tu wiele tartaków (drewno z wycinki lasów na obszarach przeznaczonych pod nowe fortyfikacje) i przedsiębiorstw budowlanych.

To właśnie głównie warsztaty, tartaki i składy budowlane kształtowały obraz Przedmieścia Bydgoskiego w drugiej poł. lat 70. XIX w. Wśród nich pojawiały się także budynki mieszkalne stawiane przede wszystkim w konstrukcji szkieletowej, z wypełnieniem ceglanym – początkowo dość skromne pod względem opracowania artystycznego, np. do dziś zachowane przy ul. Bydgoska 44/46 i ul. Bydgoska 48 >>>).
Budynki mieszkalne z tego okresu mogły być wykonane tylko w konstrukcji szkieletowej, czyli takie, które dopuszczano w rejonie fortecznym jako łatwe do ewentualnego demontażu. Często wyróżniały się one bogato zdobionym detalem snycerskim. Bardziej na zachód, w dalszej odległości od Starego Miasta powstawały wtedy też domy murowane, najczęściej jednokondygnacyjne nakryte wysokim, dwuspadowym dachem w układzie kalenicowym (czasami z facjatą), z zazwyczaj pośrodku usytuowanym wejściem i symetrycznie względem niego rozłożonymi otworami okiennymi. Do dziś został jeden z takich przykładów - przy ul. Mickiewicza 65 >>>.

 

Plan zabudowy Przedmieścia sporządzono w 1889 r. Otrzymało ono prosty, szachownicowy układ sieci ulicznej.

Już 1817 r. sięgają początki tutejszego parku miejskiego, który powstawać zaczął jako krajobrazowy z przekształceń dawnych wyrobisk cegielnianych. Park ostatecznie ukształtowany został już w czasach polskich - w latach 20. XX w. i stał się największym krajobrazowym parkiem miejskim typu angielskiego w tej części Europy.

 

Bydgoskie Przedmieście (Bromberger Vorstadt) na mapie z 1884 r.

 

Od lat 90. XIX w. Przedmieście Bydgoskie zaczęto traktować jako uprzywilejowaną dzielnicę bogatego mieszczaństwa oraz wysokich rangą wojskowych i ich rodzin, którzy osiedlali się w Toruniu z racji pełnienia przez to miasto roli twierdzy państwowej I stopnia. Prestiżu tej dzielnicy dodawały walory przyrodniczo-krajobrazowe - lokalizacja dużego parku (Park Miejski na Bydgoskim Przedmieściu), ogrodu botanicznego (dziś Ogród Zoobotaniczny), dużej liczby zieleni, kawiarni z muszlami koncertowymi itp.

Przedmieście stało się uprzywilejowaną dzielnicą mieszkaniową bogatego mieszczaństwa - temu właśnie zawdzięcza najlepsze ze wszystkich ówczesnych dzielnic Torunia rozplanowanie i uzbrojenie terenu. Po zniesieniu ograniczeń budowlanych, istniejących z przyczyn rozwoju twierdzy, w 1909 roku Bydgoskie Przedmieście zabudowało się bardzo szybko.

 

Bydgoskie Przedmieście (Bromberger Vorstadt) na mapie z 1916 r.

  
Dziś istniejąca zabudowa mieszkaniowa Bydgoskiego Przedmieścia powstała w większości na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie międzywojennym. Stara część Przedmieścia charakteryzuje się budynkami 4-5 kondygnacyjnymi (wiele domów o bogato zdobionych secesyjnych, eklektycznych, klasycystycznych fasadach), często o stosunkowo wysokim, jak na owe czasy, standardzie, a przy ul. Bydgoskiej także budynki o charakterze willowym wraz z ogrodami, które zamieszkiwane były przez zamożnych obywateli miasta.

W 1884 roku na zachodnim skraju Przedmieścia (ul. Mickiewicza / Reja / Asnyka) wzniesiono koszary ułanów wg typowego projektu z muru pruskiego, po II wojnie światowej zaadaptowane na mieszkania, a po 1911 r. przy ul. Sienkiewicza / Fałata / Broniewskiego powstały koszary piechurów, pełniące do dziś funkcje wojskowe. W sąsiedztwie (po wschodniej stronie północnego odcinka ul. Sienkiewicza po 1907 r. wzniesiono dwie szkoły przygotowawcze i dwa seminaria (ewangelickie i katolickie) dla szkolenia kadr pedagogicznych. W tymże 1907 r. przy ul. Słowackiego zbudowano szpital obywatelski.

Również po II wojnie na Przedmieściu wybudowano osiedla mieszkaniowe w typie blokowisk (Os. Kochanowskiego).

W okresie powojennym znacznie zmieniła się "jakość" mieszkańców dawnych ekskluzywnych mieszkań wyższej klasy społecznej Bydgoskiego Przedmieścia. Wiele budynków zostało zdewastowanych, umyślnie lub bezmyślnie. Stan wielu budynków odzwierciedla poziom lokatorów, a także zaniedbanie i brak zainteresowania zarówno tych mieszkańców, jak i administratorów domów i władz miasta. Niektóre z zabytkowych i cennych architektonicznie i historycznie budynków w okresie powojennym całkowicie zniknęły z krajobrazu w wyniku zaniedbań ze strony odpowiedzialnych.