Stary Toruń
Miejsce pierwotnej lokacji Torunia w 1232 r. (lub 1233 r.)
LokalizacjaStary Toruń to dziś niewielka wioska położona między Górskiem a Portem Drzewnym.
Stary Toruń jest miejscem, w którym w 1231 r. osiedlili się Krzyżacy po sprowadzeniu ich przez księcia mazowieckiego Konrada na Ziemię Chełmińską, zakładając tutaj - przy przeprawie przez Wisłę - gród warowny pod nazwą Thorun (Toruń). Owa wiślana przeprawa (w miejscu gdzie Wisła była płytka i miała szerokość ok. 1,5 km) funkcjonowała już od około IX-X w. (wcześniej, również w czasach rzymskich prowadził tędy szlak bursztynowy, o czym świadczą znalezione w czasie wcześniejszych wykopalisk archelogoicznych artefakty, datowane na ponad 2000 lat), a od południa (od Kujaw) prowadziła do niej droga wzdłuż uchodzącej do Wisły Strugi Zielonej (zwanej też Wierdzelewą). Przeprawa ta po obu brzegach Wisły była obwarowana ostrokołami i zasiekami, a na południowym (kujawskim) brzegu Wisły leżała przy niej miejscowość Wierdzelew (dziś nieistniejąca). Tędy biegł ważny szlak z południa do Ziemi Chełmińskiej i Prus, tędy w 1223 r. prowadziły także dwie krucjaty książąt piastowskich przeciwko Prusom, tędy w 1231 r. przeprawili się pierwsi Krzyżacy.
Wg zapisu XIV-wiecznej kroniki Piotra z Duisburga, ta pierwsza krzyżacka warownia powstała na - lub raczej wokół - potężnego dębu (>>>). Jeszcze w XIX w. przechowywano w Toruniu żołądź, który miał pochodzić z tego drzewa.
Żołądź z dębu, na którym w 1231 r. Krzyżacy założyli swój gród w Toruniu.
Rycina z dzieła J. E. Wernicke, Geschichte Thorns, Toruń 1842
Schematyczna mapa okolic Torunia założonego na dębie w 1231 r.
Rycina z dzieła J. E. Wernicke, Geschichte Thorns, Toruń 1842
Przy wiślanej przeprawie na północnym brzegu Wisły przy obecnym wejściu do Portu Drzewnego założyli Krzyżacy obóz warowny (i siedzibę swego konwentu). Było to prawdopodobnie w miejscu, w którym w 1222 r. wymieniony został gród Turn (który w tymże roku Konrad mazowiecki nadał biskupowi pruskiemu Chrystianowi i pozostałości którego mogły być wykorzystane przez Krzyżaków).
Wkrótce - w 1232 r. (lub 1233 r.) lokowali tu miasto Thorun (Toruń) wyznaczając mu powierzchnię ok. 10 ha. Teren ten nie był jednak dogodny, bo ulegał niewątpliwie częstym zalewom Wisły. Dlatego gdy w 1235 r. uregulowano zasięg posiadłości biskupstwa kujawskiego na północnym brzegu Wisły, których zachodnim krańcem stała się Góra Biskupia (mons episcopi), zwana później Górą św. Jakuba, zdecydowali Krzyżacy w 1236 r. o translokowaniu (przeniesieniu) miasta Torunia na miejsce obecne - wyższy i bezpieczniejszy brzeg Wisły, w okolice, gdzie wcześniej znajdował się gród Postolsk. Na miejscu tego grodu, na niewielkim wzniesieniu nad Wisłą rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego
Po tym czasie utrwaliła się nazwa Stary Toruń na miejsce pierwotnego krzyżackiego grodu warownego i pierwotnej lokacji Torunia.
W 2008 r. w Starym Toruniu ustawiono kamień z tablicą pamiątkową, upamiętniając lokowanie Torunia w 1233 r. w tym miejscu.
Treść tablicy jest jednak nieprecyzyjna, bowiem kamień nie stoi w miejscu, które w wyniku badań archeologicznych z lat 2016-2018 zostało określone jako pierwotna lokacja Torunia.
| W Starym Toruniu rozwinęła się później osada wiejska. W 1346 r. tutejszy kościół św. Jana Chrzciciela został uposażony przez wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka Dusemera okolicznymi wioskami (Górskiem, Przysiekiem, Smolnem).
W 1454 r. król Kazimierz Jagiellończyk nadał wieś Tilemanowi von Wege z Torunia. W trzy lata później folwark należał do Gabriela Bażyńskiego, jednego z przywódców Związku Pruskiego. W końcu XV w. doszło do sporu pomiędzy Radą miejską Torunia a rodziną von Wege o folwark w Starym Toruniu, który został załagodzony przez króla Aleksandra Jagiellończyka w 1505 r.
W 1514 r. król Zygmunt I Stary przekazał folwark miastu Toruniowi na wieczność oraz nakazał toruńskiej Radzie przywrócenie opieki duchowej i odbudowę kościoła w Starym Toruniu. Odtąd wchodził Stary Toruń w skład terytorium toruńskiego. Jednak już w 1528 r. parafię starotoruńską zlikwidowano, a srebra kościelne przeniesiono do kościoła Świętojańskiego w Toruniu.
Stary Toruń był pierwszą miejscowością, do której w 1574 r. władze Torunia sprowadziły osadników menonickich z Holandii (olendrów). Rozpoczęli oni w 1586 r. budowę nowych wałów przeciwpowodziowych wzdłuż Wisły i rowów melioracyjnych na terenie niziny nadwiślańskiej. W 1598 r. (22 września) sąd toruński skazał czeladnika murarskiego Mariana Zweifela na 8 dni aresztu i wydalenie z Torunia za sprzedawanie cegły z rozbieranego nielegalnie kościoła w Starym Toruniu. Dokładna lokalizacja kościoła starotoruńskiego nie jest znana. Obszar ten został w wyniku powodzi zalewany wodami wezbraniowymi Wisły w XVIII w. (m.in. w latach 1714, 1752, 1780, a zwłaszcza przerwaniem wału wiślanego 24-25 marca 1786 r.) i przykryty sięgającą nawet 2 metrów warstwą mułów i piasków rzecznych.
|
Latem 1937 r. w okolicach Starego Torunia reżyserzy Jerzy Zarzycki i Aleksander Ford nakręcili film obyczajowy „Ludzie Wisły”. Jedną z ról zagrał Kazimierz Opaliński, a słowa piosenek napisał Władysław Broniewski.
