Masowa zagłada historycznego Przedmieścia Chełmińskiego

 

 

Tam, gdzie jeszcze niedawno (przed okresem 2014-2021) było to, co tworzy miasto – historyczna pierzejowa zabudowa, ulica miejska, ludzie, drzewa, historyczny nastrój i kameralne-ludzkie odległości i przestrzenie - dziś jest dwu-, a miejscami czterojezdniowa „autostrada miejska” zajmująca monstrualną szerokość aż do ponad 95 m!, a wraz z nią miejsce odludne, odstraszające, bez życia, bez zabudowy, pustkowie, hulający wiatr i oczywiście ekrany akustyczne - ostatnio popularny wynalazek polskiej dewastacyjnej myśli urbanistycznej.

Tak wygląda dziś historyczne Chełmińskie Przedmieście w Toruniu i śródmiejski odcinek jego głównej ulicy - Szosy Chełmińskiej na długości ok. 1 km między ul. J. Dekerta a ul. Wodociągową. Tak wygląda przykład dewastacji miasta pod pozorem jego "rozwoju". Tak wygląda okolica, która do niedawna jeszcze przypominała o dziedzictwie Torunia i tutejszej ciągłości historyczno-osadniczej; okolica, która miała ducha, miała życie, której nieprzerwana historia i ścisłe powiązania jako cywilizowanego przedmieścia Torunia sięgają średniowiecza: od skrzyżowania owej Szosy Chełmińskiej z ulicą Bema jest bowiem tylko około 700 m do najstarszych materialnych śladów osadnictwa toruńskiego - XIII-wiecznego zespołu szpitalno-kościelnego św. Jerzego na Przedmieściu Chełmińskim i tylko około 1,3 km do Rynku Staromiejskiego. Czyli centrum miasta. Miejsce posiadające do niedawna swoją tożsamość tworzoną głównie za sprawą charakterystycznej, historycznej architektury, urbanistyki i krajobrazu kulturowego. A jednak wygląda teraz jak podmiejska, szeroka, prosta trasa szybkiego ruchu z barierkami, ekranami, nielicznymi przejściami dla pieszych, a więc miejsce z priorytetem dla ruchu samochodowego, gdzie pieszy i architektura (czyli podstawowe elementy miejskości) zepchnięte są na dalszy plan. Trzy- i czterojezdniowa (!) trasa z tzw. drogami serwisowymi likwiduje spójną dotąd historyczną dzielnicę sięgającą średniowiecza, rwie powiązania, separuje. Tworzy ściek urbanistyczny, przestrzeń uciążliwą, męczącą, zniechęcającą i w konsekwencji odludną, wymarłą.

 

Tak wygląda „rozwój” miasta w drugiej dekadzie XXI w. w rozumieniu władz Torunia z jego prezydentem Michałem Zaleskim. Przedmieście Chełmińskie wzdłuż ul. Szosy Chełmińskiej, gdzie - jak i w wielu innych miejscach historycznych Torunia - zniszczono dziedzictwo, zniszczono ducha. Zniszczono historię, tożsamość, unikatowe cechy, zniszczono historyczną charakterystyczną architekturę i urbanistykę. Zniszczono wszystkie ważne i cenne wartości tworzące genius loci - ducha miejsca, jego nastrój, identyfikację. Zniszczono dziedzictwo w rozumieniu kulturowej różnorodności, historii, a więc to, co kreuje u odbiorców przeżycia i doświadczenia i to, co nadaje cech wyjątkowości miastu, dzielnicy.
Tym oto w dziejach Torunia zapisuje się prezydent Zaleski.

 

W celu poszerzenia ul. Szosy Chełmińskiej (mającej dotąd charakter normalnej ulicy miejskiej o szerokości ok. 25 m) do patologicznie monstrualnych rozmiarów 4-jezdniowej autostrady miejskiej wyburzono historyczną całą jej zachodnią pierzeję oraz wycięto setki drzew. Zbudowano szeroką arterię z tzw. drogami serwisowymi o szerokości dochodzącej aż do ponad 95m! Szerokość zwiększono aż 4-krotnie.

 

 

Zabytkowe budynki z pruskiego muru przy ul. Szosa Chełmińska 69, 71, 73, zbudowane w końcu XIX w.,

rozebrane w 2014-2015 r. dla poszerzenia ulicy.
Dom pod nr 69 (z jasną cegłą) powstał w 1882 r. z inicjatywy i dla Augusta Liedtke, rakarza z niedalekiej rakarni zlokalizowanej przy Górze Łakomej. Sąsiedni dom pod nr 71 (z czerwoną cegłą) wraz z niskim budynkiem kuźni obok (nr 73) zbudował jego syn, Julius Liedtke w 1899 r.

 

 

 

Rozbudowa śródmiejskiego odcinka ulicy Szosa Chełmińska do postaci "autostrady miejskiej" o oficjalnej nazwie Trasa Staromostowa.

Do przywrócenia linii tramwajowej (funkcjonującej tu w latach 1907-1992) i poszerzenia do monstrualnych rozmiarów ulicy Szosa Chełmińska wyburzono całą jej historyczną zachodnią pierzeję i wycięto dziesiątki dorodnych drzew. Z historycznej ulicy o szerokości ok. 25 m powstaje w ten sposób przeskalowana arteria o szerokościach do ponad 95 metrów z aż czterema równoległymi jezdniami!

 

Zwolennicy wyburzeń i takiego "rozwoju" miasta argumentują, że po pierwsze tutejsze XIX-wieczne budynki (też o konstrukcji fachwerkowej - muru pruskiego) były niskiego standardu, były już zniszczone, mocno zdewastowane i zaniedbane. Tymczasem jednak to często właściciel - władze miasta - doprowadził do tych zniszczeń, poprzez wieloletni brak bieżących i podstawowych napraw eksploatacyjnych, remontów oraz poprzez częste tolerowanie lokatorów dewastujących to mienie. Po drugie argumentują: trzeba kosztem tej zabudowy poszerzać ulice, bo przecież jest coraz więcej samochodów i coraz większe natężenie ruchu.
I tu leży pies pogrzebany. Faktycznym powodem wyburzeń było poszerzenie historycznej ulicy Szosy Chełmińskiej do przeskalowanych szerokości (z ok. 20 m do ok. 80-95 m). Ulicy nie będącej jakąś obwodnicą czy wyprowadzającą ruch z centrum, ale wprost przeciwnie - wprowadzającą od teraz szerokim i masowym strumieniem ruch do środka miasta. A więc żałosna mentalność zacofania, mentalność sprzed półwiecza, z czasów, gdy rzeczywiście za rozwój miast uważano poszerzanie ulic w centrum w miejsce wyburzonych domów. Dziś jednak wiadomo, że tamto myślenie było błędne, prowadziło do większych i dalszych problemów; dzisiejszy stan wiedzy jest wprost przeciwny: dziś miast, a zwłaszcza ich obszarów śródmiejskich nie buduje się jak wtedy, dziś priorytetem nie jest samochód, ale pieszy i komunikacja zbiorowa, dziś problemów komunikacyjnych nie rozwiązuje się jak wtedy, bo współczesne światowe tendencje urbanistyczne kierują się zasadami tzw. nowego urbanizmu. Dziś władze miasta pod prezydenturą Michała Zaleskiego tego nie uwzględniają i działają zupełnie odwrotnie - jak w minionej epoce, realizując stare, dawno zdezaktualizowane plany.
Dziś Toruń ma więcej samochodów per capita aniżeli miasta zachodnioeuropejskie. To ta nadmierna liczba pojazdów powoduje, że jest bardziej zatłoczony, zepsuty i to dla tej nadmiernej liczby władze Torunia - wbrew aktualnym tendencjom, wbrew aktualnemu stanowi wiedzy, wbrew opiniom specjalistów - niszczą dalej miasto tworząc je przyjaznym dla kierowców, nie dla pieszych, nie dla komunikacji zbiorowej; a więc zachętą do korzystania z indywidualnego samochodu (i tym samym generowania konkretnych problemów) jest - prowadzona przez władze miasta - rozbudowa dla niego infrastruktury. Błędne koło zamyka się w ten sposób, bo działa prawo Lewisa-Mogridge'a: czym szersze drogi, tym większe na nich korki. Zacofanie.

Miasta zachodnioeuropejskie zrozumiały, że osiągnęły już stan nadmiaru samochodów i dlatego ograniczają ruch samochodowy poprzez zamykanie wielu ulic, poprzez zwężanie wielu ulic, poprzez tworzenie miasta krótkich odległości, poprzez poszanowanie zasad kompozycji urbanistycznej i architektonicznej.

Toruń tymczasem, mimo że już ma trzykrotnie więcej samochodów per capita (720 na 1000 mieszkańców na koniec 2018 r.) aniżeli wspomniane wyżej 200-250-300, to nadal rozbudowuje infrastrukturę powodującą dalszy wzrost liczby samochodów. Kiedy zatem wg władz Torunia nastanie ten krytyczny moment, w którym stwierdzą, że to już, że już mamy za dużo samochodów i ograniczamy ruch, ograniczamy strukturę? Jeśli nie 300 samochodów, nie 600, to ile? 1000? 100 000?

Równolegle z prądami nowego urbanizmu Europejska Rada Urbanistów przyjęła w 1998 r. tzw. Nową Kartę Ateńską. Idee w niej zawarte koncentrują się na mieszkańcach i użytkownikach miast oraz ich potrzebach. W dużej części korespondują z ideami nowego urbanizmu. Karta ta promuje wizję „miasta spójnego” z zachowaniem ciągłości historycznej i tradycji, miasta zapewniającego spójność środowiska, a najistotniejsze działania urbanistów mają chronić i wzbogacać ulice, place i bulwary, prowadzić do rehabilitacji zdegradowanych terenów tkanki miasta, tworzyć pozytywny unikalny krajobraz miejski, chronić wszystkie znaczące elementy przyrody i dziedzictwa kulturowego. A więc te idee, które odrzucono w Toruniu, których zaprzeczeniem jest toruńska rozbudowa m.in. Szosy Chełmińskiej w śródmiejskim jej odcinku, zrealizowana przez władze Torunia hołdujące zasadom przestarzałym, zacofanym i kreującym kolejne problemy.

 

Dziś wiemy, że aby miasto było ekonomiczne, ekologiczne, przyjazne nie może wyburzać (historycznej) zabudowy, wycinać drzew i w to miejsce budować przesadnie szerokich, przelotowych tras sprzyjających rozwijaniu dużych prędkości i zwiększającyh natężenie ruchu, ale musi być zwarte, o gęstej zabudowie, o ludzkich proporcjach i przestrzeniach; musi być priorytet pieszego i komunikacji zbiorowej, a nie priorytet samochodu. Dlatego wyburzanie starej, nieefektywnej zabudowy historycznego Przedmieścia Chełmińskiego powinno mieć miejsce tylko w uzasadnionych przypadkach niemożności ratowania historycznego dziedzictwa. W miejsce wyburzonej nieefektywnej starej zabudowy powinna powstać nowa, współczesna, energooszczędna, wnosząca nową jakość estetyczną i wartość urbanistyczną. Tymczasem tutaj powstał ściek urbanistyczny - nie architektura, ale kolejne asfaltowe szerokie pasy jezdni, parkingi, "drogi serwisowe", barierki, bariery energochłonne, ekrany, czyli infrastruktura dla psującego miasta i klimat samochodu. Powinna powstać nowa, współczesna architektura kontynuująca ducha miejsca, kontynuująca ludzkie odległości i przestrzenie, kontynuująca i zwiększająca zwartość, gęstość zabudowy miejskiej, tworząca przyjazną ludziom, ekologiczną i ekonomiczną tkankę miejską. Powinna powstać funkcja przestrzeni publicznej o śródmiejskim charakterze z ulicami o wyraźnej zabudowie pierzejowej z parterami mieszczącymi sklepy, placówki handlowo-usługowe, restauracje itp.

 

Dziś wiemy, że lekarstwem na problemy komunikacyjne i zatłoczenie miast samochodami, na problemy ekologiczne jest nie budowa nowych, szerszych dróg dla tych samochodów (z lasem słupów, słupków i słupeczków), ekranów i parkingów w miejsce wyburzanych domów, ale lekarstwem jest właściwa urbanistyka: tworzenie miasta zwartego, o odpowiednio gęstej (nie mylić z "przegęszczonej") zabudowie, o przyjaznych dla pieszych przestrzeniach, proporcjach i ograniczanie ruchu samochodowego. Relatywne niedogodności dla kierowców samochodów osobowych stanowią jednocześnie zachętę do korzystania z komunikacji zbiorowej - co tworzy potencjalny wzrost wpływu do budżetu miasta.
Jeśli miasto jest nie dość gęste - jak większość obszarów Torunia - to cierpi na tym wszystko: komunikacja publiczna, infrastruktura, budżet miasta. Miasto niedostatecznie gęste jest drogie (bo zwiększa koszty tworzenia i utrzymania infrastruktury komunalnej, oświetlenia, zieleni, sprzątania, służb miejskich itp.); miasto niedostatecznie gęste jest przede wszystkim nieekologiczne. To nie brak drzew, ale dobre planowanie miast i zrównoważony rozwój w urbanistyce sprzyjają w walce o klimat.
Przypatrując się miastom zachodnioeuropejskim, zarówno wielkim metropoliom jak Wiedeń, Paryż, Berlin, Barcelona, Kopenhaga, jak i mniejszym, podobnym wielkością do Torunia - np. Gandawie, Salzburgowi, Reims, Weronie, nikt nie powie, że są to miasta, w których się źle mieszka, a pod względem liczby mieszkańców na km kwadratowy są kilka razy bardziej gęste niż Toruń. Posiadają zwartą, pierzejową, kwartałową zabudowę, bez szerokich na 80-95 metrów śródmiejskich przelotowych tras szybkiego ruchu z ekranami dźwiękochłonnymi w miejsce zabudowy (np. na szerokości 80-95 metrów - jak ma Szosa Chełmińska - w miastach tych mieści się kilka kwartałów miejskiej, uporządkowanej zabudowy).

 

W Toruniu prosamochodowa - archaiczna myśl urbanistyczna sprzed kilku dekad niszczy dziś i tak wątłą tkankę miejską i determinuje sposób zagospodarowania przestrzennego centralnych części miasta, dominuje nad innymi formami zagospodarowania. Ta archaiczna myśl wprowadza ruch tranzytowy do centrum Torunia i hołduje patologii! Nie tworzy wnętrza urbanistycznego przyjaznego ludziom. Władze tego miasta idą wprost "pod prąd" współczesnej myśli urbanistycznej (której celem jest stworzenie miasta wygodnego, ekologicznego, ekonomicznego) i budują (= dewastują) śródmiejskie obszary miasta w taki sposób, który realizowano na Zachodzie kilka dekad temu i który okazał się błędny, spiętrzający problemy i destrukcyjny.
Nie tylko nie uczą się na błędach, nie wzorują się, nie stosują dobrych rozwiązań urbanistyczno-komunikacyjnych, ale chcą odkryć tę Amerykę, którą już dawno odkryto. Odkryto, że burzenie tkanki miejskiej pod przeskalowane trasy i parkingi nie jest drogą do sprawnego i dobrego funkcjonowania miasta.
Zamiast wykreować śródmiejską przestrzeń publiczną, wnętrze urbanistyczne wysokiej jakości zacofani dedydenci toruńscy zostawią po sobie żenująco żałosną pamiątkę. Historia wspominać ich będzie jako zacofanych, niereformowalnych dewastatorów śródmieścia Torunia. Jak te uparte osły nie przyjmują oni realizowanych od wielu ostatnich lat na Zachodzie sprawdzonych sposobów naprawiania i poprawiania miasta i jego komunikacji w duchu "nowego urbanizmu". Gdyby tylko nie przyjmowali - to jeszcze pół biedy. Ale oni jednoczesnie zapatrzyli się i zastygli na tych metodach budowy miasta, o których od wielu lat cywilizowany świat wie, że były błędne i nie sprawdziły się, a wręcz drastycznie pogorszyły funkcjonowanie miasta.