Kamienica ul. Mostowa 6

Przy ul. Mostowej 6 stoi okazały choć bardzo zaniedbany i zdewastowany dziś budynek, na który pierwotnie (od końca XIII w.) składały się 3 odrębne budynki gotyckie. Około połowy XVI w. zostały ze sobą połączone otrzymując dzisiejszą formę. Obiekt ten jest jednym z najciekawszych przykładów architektury mieszczańskiej w Toruniu.

 

Pierwotne dwa budynki - północny i południowy - były kamienicami mieszczańskimi w charakterystycznym dla hanzeatyckiego Torunia typie domu-spichrza, z m.in. wielką sienią na 6 m wysokości, a budynek środkowy od początku pełnił funkcję przejazdu ze spichlerzem. Początkowo budynki wszystkie były szkieletowe zbudowane na kamiennych XIII-wiecznych piwnicach, o wielkości dzisiejszego przedniego traktu. W XIV w. rozbudowano je w głąb działki (stały się domami typowymi dwutraktowymi) oraz zastąpiono wzdłużne ściany szkieletowe murami ceglanymi.

Wysokie sienie wyposażone były standardowo. W trakcie tylnym piwnicy budynku północnego zachowały się dwie sklepione kolebkowo komory, będące pozostałością pieca typu hypocaustum, ogrzewającego izbę tylną na parterze.

 

W okresie renesansu, tj. w XVI w. (ok. 1530 - 1550 r.) podwyższono kamienicę północną o kolejne piętro, dodano jej przedproże.

W 1551 r. właścicelem wszystkich trzech budynków został kupiec i burmistrz toruński Bernhard Pulman. Wtedy to połączono je, ich elewacje frontowe zostały scalone wzajemnie, zwieńczone półkolistymi szczytami flankowanymi sterczynami tworząc monumentalną renesansową attykę zakrywającą trzy strome dachy (półkolisty szczyt nad dawną kamienicą płd. powstał dopiero w XVII w.). Kamienicę południową Pulman przekształcił w spichrz zmieniając m.in. poziomy i wysokości poszczególnych stropów i kondygnacji; w jej elewacji widoczny jest dziś dobrze zachowany gotycki szczyt schodkowy zwieńczony blankami, pochodzący z ok. 1400 r. Również przed poł. XVI w. elewacja tylna została ozdobiona dekoracją sgraffitową (z której do dziś pozostały skromne szczątki).

 

Z kolei w okresie baroku, kiedy właścicielem był kupiec Christoff Griffel, wewnątrz (dawnej kamienicy północnej) powstała modna i charakterystyczna dla Torunia i inych dużych miast północnych reprezentacyjna kręcona-spiralna klatka schodowa (zobacz: Kamienice barokowe). U jej wejścia po lewej stoi rzeźba lwa trzymającego tarczę z datą 1699 r. Niegdyś z jej prawej strony stała drewniana postać rycerza starorzymskiego, która obecnie znajduje się w Muzeum Okręgowym w Ratuszu Starego Miasta.

 

   

Barokowa klatka schodowa z 1699 r., stan w roku 2005. W wyniku destrukcyjnych przekształceń i podziałów wnętrza oraz licznych przemalowań i ubytków dziś te reprezentacyjne niegdyś schody nie prezentują się okazale.

 

Kompletny widok dolnej części schodów, ok. 1910 r.

Rzeźbiona figura starorzymskiego wojownika stała przy wejściu na schody po prawej stronie.

Rzeźby starorzymskich legionistów w symbolicznym znaczeniu w dawnym Toruniu pełniły rolę strażników domowych. Jednocześnie takie zastosowanie alegorii i cnót starożytnego Rzymu było w nowożytnym Toruniu częste i było wyrazem rozkwitającego tu specyficznego północnoeuropejskiego humanizmu w ramach panującego wtedy w Toruniu protestantyzmu (zwłaszcza kalwinizmu, luteranizmu). Wiązało się to z kultem antyku, filozofią stoicką, idealizacją republikańskich cnót starożytnego Rzymu, a także współczesnej Wenecji (zobacz: Respublica Thorunensia. Wielkie miasto pruskie). Jednak najwspanialszym dziełem tego specyficznego dla Torunia humanizmu kalwińskiego była dekoracja Sali Rady (na wzór starorzymski zwanej Salą Senatu).

 

Kolejną, tym razem destrukcyjną przebudowę, budynek przeszedł po 1865 r. i później. Zlikwidowano wtedy m.in. kolejny element charakterystyczny dla Torunia i innych miast północnych - przedproże, oraz dokonano przekształcenia wnętrz. Wtedy w parterze mieściły się pomieszczenia fabryczne, na górze magazynowe oraz mieszkania czynszowe.

 

Obecnie na całej elewacji widoczne są przemurowania świadczące o licznych zmianach budowalnych.

 

W marcu 2007 r. pożar zniszczył więźbę i większość historycznych, zdobionych polichromią stropów kamienicy, zawaleniu uległ szczyt od podwórza.

Wnętrza (ściany, stropy) zdobione były polichromiami już od średniowiecza, z których do dziś zachowały się skromne szczątki.

 

    

Fot. po lewej: Przyjęty projekt zakresu rekonstrukcji elewacji (2018) według koncepcji Zbigniewa Nawrockiego i Katarzyny Daniel, opracowanie graficzne: Krzysztof Daniel; ARTE Konserwacja Zabytków.

Fot. pośrodku: Rekonstrukcja elewacji frontowej z ok. 1400 r. kamienicy południowej (domu-spichrza) wg dr Bożeny Zimnowody-Krajewskiej i dr Macieja Prarata.

Fot. po prawej: fragment blendy na elewacji kamienicy płn. zdobiony maswerkiem z pocz. XV w.

 

Gotycka fasada kamienicy południowej pochodząca z pocz. XV w. i uczytelniona na dzisiejszej elewacji, jest najpewniej najstarszą tego typu i stała się pierwowzorem dla wielu toruńskich fasad kamienic gotyckich. Jest to fasada trójstrefowa. Pierwsza strefa parterowa jest dwuosiowa i odpowiada wielkiej sieni, do której prowadzi ostrołukowy portal. Druga strefa jest trójosiowa, jednak obejmująca pierwsze i drugie piętro, z tym że oś środkowa zawsze jest "ślepa”, czyli bez otworów okiennych. Trzecia strefa to trójosiowy szczyt schodkowy. Znanych jest pięć fasad kamienic toruńskich zbudowanych według tej zasady (m.in. kamienice: ul. Kopernika 17, ul. Kopernika 19, ul. Mostowa 24, ul. Mostowa 26), jednak tylko tutaj zachował się oryginalny szczyt.