Historia Mokrego
Najstarsze ślady osadnictwa na tych terenach datuje się na mezolit (8000-4500 lat p.n.e.).
Pierwsza udokumentowana wzmianka pochodzi z 1230 r., kiedy mistrz krajowy krzyżacki Herman Balk nadał m.in. folwark Mokre biskupowi włocławskiemu.
Przywilejem z 17 stycznia 1258 r. miasto Toruń otrzymało od biskupa włocławskiego Wolimira Las Mokry (i teren późniejszej wsi Mokre) jako wieczystą dzierżawę za opłatę rocznego czynszu. Ponadto Rada miejska zgodziła się, aby zakon krzyżacki zbudował młyn nad rzeczką Bostolz (Struga Toruńska). Odtąd Mokre jest własnością miasta Torunia, leżąc w obrębie jego patrymonium, aż do II rozbioru i włączenia Torunia do Królestwa Prus w 1793 r. Reprezentantem toruńskiej Rady był tu sołtys. Pełnił on funkcję zgodnie z postanowieniami wilkierzy oraz artykułów Rady miejskiej. Wykonywał jej polecenia i zarządzenia. W końcu XIV w. wykształciła się tutaj niezależna ława sądowa, w skład której wchodził sołtys i 7 ławników występujących w źródłach już w 1390 r.; obok dwóch pozostałych sądów przedmiejskich ta stała się trzecią ławą sądowniczą na terenie patrymonium Torunia. Do kompetencji sądu na Mokrem należało przede wszystkim rozpatrywanie skarg mieszkańców wsi na mieszczan, jak i wszelkich spraw na jej terenie. W ten sposób władza funkcjonowała do rozbiorów.
Pierwsza udokumentowana wzmianka pochodzi z 1230 r., kiedy mistrz krajowy krzyżacki Herman Balk nadał m.in. folwark Mokre biskupowi włocławskiemu.
Przywilejem z 17 stycznia 1258 r. miasto Toruń otrzymało od biskupa włocławskiego Wolimira Las Mokry (i teren późniejszej wsi Mokre) jako wieczystą dzierżawę za opłatę rocznego czynszu. Ponadto Rada miejska zgodziła się, aby zakon krzyżacki zbudował młyn nad rzeczką Bostolz (Struga Toruńska). Odtąd Mokre jest własnością miasta Torunia, leżąc w obrębie jego patrymonium, aż do II rozbioru i włączenia Torunia do Królestwa Prus w 1793 r. Reprezentantem toruńskiej Rady był tu sołtys. Pełnił on funkcję zgodnie z postanowieniami wilkierzy oraz artykułów Rady miejskiej. Wykonywał jej polecenia i zarządzenia. W końcu XIV w. wykształciła się tutaj niezależna ława sądowa, w skład której wchodził sołtys i 7 ławników występujących w źródłach już w 1390 r.; obok dwóch pozostałych sądów przedmiejskich ta stała się trzecią ławą sądowniczą na terenie patrymonium Torunia. Do kompetencji sądu na Mokrem należało przede wszystkim rozpatrywanie skarg mieszkańców wsi na mieszczan, jak i wszelkich spraw na jej terenie. W ten sposób władza funkcjonowała do rozbiorów.
Na tym terenie powstała toruńska wieś Mokre, pojawiająca się w źródłach w 1295 r. (przywilej mistrza krajowego Meinhardta z Querfurtu z 22 lutego 1295 r., w którym nadaje Staremu Miastu Toruniowi dodatkowe łany po ponownym przemierzeniu patrymonium miasta). Założono ją na prawie chełmińskim, posiadała własną ławę sądową. Wieś składała się z dwóch części: nieco starszego Kleine Mocker (lub Parva Mockra - Małego Mokrego - wzdłuż ob. ul. Grudziądzkiej (wtedy znanej jako droga gdańska) i ul. Warneńczyka) i nieco młodszego Grosse Mocker (Magna Mockra - Dużego Mokrego - okolice ob. ul. Kościuszki, Bażyńskich). Podział ten trwał od XIV do końca XIX w.
Po raz pierwszy Rada toruńska wytyczyła działki na Mokrem w 1319 r. Już w XIV w. wiele gospodarstw i ogrodów tutejszych było własnością mieszczan toruńskich (zarówno patrycjatu (ok. 40%), jak i pospólstwa): przeważnie staromiejskich i w mniejsyzm stopniu nowomiejskich, a także m.in. konwentu Benedyktynek toruńskich, szpitala św. Jerzego (Kościół św. Jerzego); w Małym Mokrem rozciągały się przede wszystkim ogrody należące zarówno do rzemieślników i kupców, jak i też do ogrodników toruńskich (zobacz: Ogrody rezydencjonalne).
Obok ogrodów, sadów i winnic (o winnicach toruńskich w tutaj) w Małym Mokrem, znajdowały się tu też pola uprawne, skupione niemal wyłącznie we wsi Duże Mokre; niemal wszystkie z nich były we władaniu patrycjatu toruńskiego.
Obok ogrodów, sadów i winnic (o winnicach toruńskich w tutaj) w Małym Mokrem, znajdowały się tu też pola uprawne, skupione niemal wyłącznie we wsi Duże Mokre; niemal wszystkie z nich były we władaniu patrycjatu toruńskiego.
Już w 1. poł. XIV w. powierzchnia winnic mokrzańskich wynosiła 43,5 ha, a kiedy w 1376 r. wyznaczono nowe tereny pod uprawę winorośli, powierzchnia winnic wzrosła do 120 ha. Niestety wszystkie winnice spłonęły w czasie wojen polsko-krzyżackich w latach 1421 i 1455.
Na Mokrem były położone najżyźniejsze z okolicznych gruntów, nadające się szczególnie pod uprawę warzyw i łąki.
O rozwiniętej gospodarce hodowlanej świadczą wzmianki źródłowe o specjalnym placu dla skupu bydła oraz rzeźni. W późniejszych czasach toruńska Rada miejska usilnie popierała rozwijające się tu ogrodnictwo i hodowlę chmielu.
Poza tym od 1405 r., kiedy to Rada toruńska wydała zakaz hodowli zwierząt w obrębie murów miejskich, ich wypas odbywał sie wyłącznie na przedmieściach, a zwłaszcza na Mokrem. Rada miejska utrzymywała tu dom pasterski zwany hirtenhus, przeznaczony dla ludzi pracujących na pastwiskach.
W XVI w. w płn.-zach. części Mokrego, w okolicach Kozackiej Góry hodowano także konie. Od pastwiska wzięła się nazwa Koniuchy.
Poza terenami uprawnymi i hodowlanymi na Mokrem znajdowały się warsztaty rzemieślnicze. Duże znaczenie w średniowieczu miało tu garbarstwo, które wymagało wody - a tego dostarczała Struga Toruńska (Bacha) - oraz barwników, czego dostarczał Las Mokry. Prócz garbarzy na Mokrem występowali kaletnicy, piekarze, stolarze, tkacze, leśnicy. W rejonie Strugi Toruńskiej i Stawu Dolnego Kaszownika, gdzie znajdowały się śluzy, utworzono młyny piekarskie, a nad Stawem Górnym drugi młyn.
W tym miejscu szczególny rozwój produkcji nastąpił w okresie nowożytnym. Nadal działały tu zakłady przemysłowe, jak młyny mączne i kaszowe, mające genezę z czasów krzyżackich. Ponadto przy Stawie Dolnym działał folusz, w którym wyrabiano sukna. W 1525 r. założono tu również młyn prochowy, w 1540 r. kuźnia żelaza (hamernia), w 1619 r. kuźnia miedzi, w 1633 r. huta rur żelaznych.
Podczas oblężenia krzyżackiego w czasie wojny trzynastoletniej, wieś Mokre została spalona; również uległa częściowemu spaleniu w czasie wojen szwedzkich w latach 1629, 1658, 1703 r.
W XVIII w., kiedy nastąpił ponowny rozwój osady, Mokre liczyło ok. 900-1000 mieszkańców i było silnym ośrodkiem partactwa (partaczami nazywano rzemieślników będących poza organizacją cechową, którzy podejmowali produkcję nielegalnie), głównie płócienników, furmanów.
W 1617 r. Rada miejska założyła na Mokrem szkołę (zatrudniając jednego nauczyciela), a w 1646 r. zdecydowała o budowie nowego budynku szkolnego. Nie przetrwał on do dziś, a najpewniej stał w miejscu zachowanego do dziś budynku szkolnego XIX-wiecznego przy ul. Kościuszki 24 (fotografia obok).W wyniku rozbiorów Polski i włączenia Torunia do Królestwa Prus w 1793 r., nastąpiła likwidacja dotychczasowego systemu prawno-ustrojowego. Mokre stało się odrębną miejscowością, nie wchodzącą jak dotąd w skład terytorium Torunia.
Zagłada Mokrego nastąpiła w 1813 r. w czasie wojny napoleońsko-rosyjskiej, kiedy to przygotowania do obrony miasta spowodowały spalenie wszystkich przedmieść dla oczyszczenia przedpola twierdzy (zobacz: Napoleon w Toruniu).
Nowy rozwój Mokrego, nie przerywany do dzisiejszych czasów, nastąpił po 1815 r., kiedy osiedlali się tu robotnicy przybyli do prowadzonych w Toruniu prac fortyfikacyjnych (patrz: Twierdza Toruń); całość osiedla dzieliła się wtedy na Nowe Mokre (powstałe w 1815 r.), Mokre, kolonia Mokre i folwark Mokre, zamieszkiwane przez ponad 1000 osób w 1848 r., ponad 5 tys. 20 lat później i ponad 10000 w 1895 r.
Około poł. XIX w. rozwijać zaczął się tu też przemysł. Mokre stało się osiedlem robotniczym. Najstarszą fabryką była powstała w 1856 r. spółka dwóch przedsiębiorców, Borna i Schütze - zakład budowy maszyn rolniczych, rozbudowany w 1863 r. o odlewnię żeliwa (drugą ówcześnie na obszarze Pomorza i Wielkopolski po odlewni zakładów Schichau w Elblągu). Po 1889 r. oddano dworzec kolejowy Toruń Mokre, od 1959 r. pn Toruń Wschodni.
Fragment planu Torunia z pocz. XX w.
Wieś Mokre została ponownie włączona w granice Torunia 1. kwietnia 1906 r. (po II rozbiorze Polski i włączeniu Torunia do Królestwa Prus uległa zmiana statusu administracyjnego Torunia i dotychczasowe jego terytorium zostało odebrane miastu); w tymże roku Mokre liczyło ponad 12 tys. mieszkańców.
Opracowany ówcześnie plan zabudowy nie wytyczył perspektyw rozwojowych przedmieścia. Dominowała zabudowa chaotyczna, niejednolita i nie uregulowana. Wrażenie chaosu potęgowały liczne bocznice kolejowe oraz przemieszanie zabudowy mieszkaniowej z terenami przemysłowymi, składowymi lub dużymi obszarami upraw ogrodniczych.
W okresie międzywojennym Mokre nadal było dzielnicą zaniedbaną. Co więcej, na peryferiach rozpleniły się szałasy i lepianki bezrobotnych i bezdomnych na Dębowej Górze i Kozackich Górach.
Opracowany ówcześnie plan zabudowy nie wytyczył perspektyw rozwojowych przedmieścia. Dominowała zabudowa chaotyczna, niejednolita i nie uregulowana. Wrażenie chaosu potęgowały liczne bocznice kolejowe oraz przemieszanie zabudowy mieszkaniowej z terenami przemysłowymi, składowymi lub dużymi obszarami upraw ogrodniczych.
W okresie międzywojennym Mokre nadal było dzielnicą zaniedbaną. Co więcej, na peryferiach rozpleniły się szałasy i lepianki bezrobotnych i bezdomnych na Dębowej Górze i Kozackich Górach.
W czasie II wojny światowej na terenie Mokrego Niemcy urządzili obóz przesiedleńczy dla Polaków z Pomorza, przez który przeszło ponad 15 tys. osób. Jedna trzecia z nich zmarła z powodu głodu i chorób. Główną siedzibą obozu były zabudowania dawnej Fabryki Smalcu i Rafinerii Olejów Jadalnych przy ul. Grudziądzkiej (tzw. "szmalcówka" - pod taką też nazwą do historii przeszedł obóz). Po wojnie w tym miejscu powstały zakłady Spomasz, a o obozie przypomina fragment zachowanego muru "szmalcówki" z tablicą pamiątkową (>>>). Filią tegoż obozu był obóz przy ul. Bażyńskich, w nieistniejących już dziś zabudowaniach przedwojennej drukarni Stefanowicza.
