Teatr im. Wilama Horzycy

 

Chociaż tradycja teatru w Toruniu jest bogata i sięga XVI w. (zobacz: Historia teatru w Toruniu), to najstarszy zachowany budynek teatralny (Stadttheater Thorn) pochodzi dopiero z 1904 r. Jest nim siedziba obecnego Teatru im. Wilama Horzycy.

Budynek zaprojektowany został w 1904 r., dla niemieckiego zespołu teatralnego, przez sławną wiedeńską firmę architektów Ferdinanda Fellnera i Hermanna Helmera, w stylu secesyjnym. Teatr wtedy miał być swoistym bastionem kultury niemieckiej w opozycji do coraz silniejszych dążeń polskich stowarzyszeń i organizacji (zobacz: Toruń - centrum polskości na Pomorzu w czasie zaborów).

Wystrój, zarówno zewnątrz, jak i wewnątrz powstał reprezentacyjny - złoty i purpurowy z bogactwem sztukaterii. Teatr mieścił 809 widzów (razem z miejscami stojącymi), został nowocześnie wyposażony.

W listopadzie 1920 r., po powrocie Polski do Torunia i na Pomorze, uruchomiono tu pierwszy polski teatr publiczny - Państwowy Teatr Narodowy - przedstawieniem "Zemsty" Aleksandra Fredry w obecności premiera rządu RP, Wincentego Witosa (chociaż pierwszą powojenną inscenizację  - "Damy i huzary" A. Fredry - zorganizowano w czerwcu tegoż roku).

W okresie międzywojennym, podczas kilkukrotnych pobytów w Toruniu Witkacego, udało mu się namówić ówczesnego dyrektora teatru, Mieczysława Szpakiewicza, by ten wystawił jego sztuki. I tak na deskach toruńskiej sceny swoje prapremiery miały: „W małym dworku” (1923 r.) oraz „Wariat i zakonnica” (1924 r.), której zmieniono tytuł na bardziej łagodny: „Wariat i pielęgniarka”. Niestety, kontrowersyjne sztuki Witkacego nie wzbudziły entuzjazmu i uznane zostały za tanią prowokację. Uznano, że Witkacy jest intelektualnie za trudny, a jego czas w teatrze jeszcze nie nadszedł.

 

W 1924 r. utworzono przy teatrze studio teatralne - szkołę aktorską, której kurs obliczony był na dwa lub trzy lata. Wykładowcami i nauczycielami byli miejscowi reżyserzy i poloniści gimnazjalni. Studium miało przede wszystkim za zadanie dostarczyć teatrowi pewnej liczby osób, które pełniłyby w zespole funkcje pomocnicze, wykonywałyby drobne epizody, śpiewały w chórze i tańczyły w operetkach. W ten sposób przyszli adepci mieli praktycznie od podstaw zaznajomić się z trudną pracą zawodową aktora. Na drugim planie postawiono wykłady teoretyczne, zresztą w ograniczonym zakresie.

W 1925 r. teatr ten, poza zespołem teatralnym, stał się także siedzibą Opery Pomorskiej.
 
W latach 1941-1942 gmach został przebudowany przez Niemców, którzy dostosowując do ówczesnych celów politycznych uprościli fasadę i zredukowali jej zdobnictwo. Wtedy m.in. likwidowano maszkarony (maski symbolizujące tragedię i komedię) w zwieńczeniu pilastrów flankujących ryzalit wejściowy, usunięto pilony ze zwieńczeniem w postaci rzeźb orłów, zaokrąglenie dolnych krawędzi okien zastąpiono prostokątnie). Budynek teatru stracił na swej reprezentacyjności i ornamentyce, lecz mimo to nadal zaliczany jest obecnie do najciekawszych architektonicznie tego typu obiektów w Polsce.
Podczas przebudowy w latach 1941-1942 westybul, foyer, korytarze i widownia straciły dekoracje rzeźbiarsko-sztukatorską. Na I piętrze pojawiły się loże. Cała widownia otrzymała nowe fotele i stylowo upięte kotary. W tym samym czasie rozebrano budynek zaplecza, odtworzony dopiero w 1998 r.

 

Po II wojnie światowej najwybitniejszą osobowością twórczą teatru (od 1934 r. Teatr Ziemi Pomorskiej) był Wilam Horzyca (dyrektor w latach 1945-48), od 1960 r. patron toruńskiego teatru, jeden z największych inscenizatorów i reformatorów teatru polskiego.

 

 

       

Widok teatru przed przebudową w 1942 r., w czasie której usunięto m.in. dwa cokoły z orłami na szczycie, secesyjne płaskorzeźbione maski z belkowania nad kolumnami po bokach głównej arkady fasadowej, uproszczono ornamentykę okien.

 

   

Przed wejściem do teatru ustawiono w 1909 roku posągi Melpomeny z mieczem w ręku i Terpsychory z lirą i plektronem, symbolizujące kolejno dramat (tragedię) i muzykę (taniec).

 

 

Teatr im. Wilama Horzycy to największy i najważniejszy teatr w Toruniu. Od 1991 r. organizuje Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Kontakt" uznawany na jedną z najważniejszych imprez teatralnych w Europie środkowej, który stanowi miejsce wielokulturowej konfrontacji zespołów teatralnych z różnych stron świata. Festiwal ten zastąpił organizowany od 1959 r. renomowany Festiwal Teatrów Polski Północnej.
Obecnie Teatr im. W. Horzycy jest czołową sceną dramatyczną w województwie kujawsko-pomorskim, gdzie najliczniejszy zespół aktorski realizuje wiele premier na wysokim poziomie artystycznym.
Znakomity i stabilny zespół aktorski, budowany przez lata, gwarantuje produkcje na najwyższym poziomie. Spektakle Teatru im. Wilama Horzycy są prezentowane na wielu festiwalach polskich i międzynarodowych. Dzięki bogatej ofercie repertuarowo-inscenizacyjnej i swojej otwartości toruński teatr zajmuje znaczącą pozycję na mapie teatralnej Polski.