Unisław

 

Gotycki kościół został w 1904 r. przeorientowany: widoczne na fotografii wschodnia kamienna ściana i szczyt były pierwotnie częścią prezbiterium, w którym wybito otwór wejściowy, a prezbiterium przeniesiono na przeciwległą, zachodnią ścianę kościoła. Z tego okreu pochodzi także dobudowana wieża.

 

Kościół św. Bartłomieja został wzniesiony w końcu XIII w. Jest kamienny, jednonawowy z prosto zamkniętym prezbiterium; uległ zniszczeniu w czasie wojen szwedzkich w XVII w. Jego ponowna konsekracja po odbudowie zniszczeń miała miejsce w 1728 r. Rozbudowany i przekształcony w duchu neogotyku w 1904 r. - wtedy kościół został przeorientowany: zlikwidowano wieżę od zachodu, na miejscu której powstało obecne prezbiterium, zbudowano transept, kruchtę w miejscu dawnego prezbiterium oraz nową wieżę od północy.

 

Wyposażenie wnętrza kościoła stanowi ołtarz główny i dwa boczne z elementami barokowymi i rokokowymi z XVIII wieku. Najstarszym zabytkiem jest granitowa chrzcielnica z XIII wieku.

Na dzwonnicy zawieszone są trzy dzwony. Najstarszy pochodzi z 1684 roku, a dwa kolejne z 1927 roku.

Teren wokół kościoła stanowi stary cmentarz, który od północy, wschodu i południa otoczony jest kamiennym murem nakrytym dwuspadowym, ceglanym daszkiem.

 

 

 

 

W Unisławiu istniał zamek krzyżacki. Wiadomo, że znajdował się na skraju wysoczyzny stromo opadającej w kierunku Wisły, nad doliną Wisły, kilkaset metrów od istniejącego do dziś kościoła. Przypuszcza się, że pierwotna krzyżacka warownia drewniano-ziemna powstała już w połowie XIII wieku. Budowa murowanego zamku rozpoczęła się być może w latach 1260-1270. W wyniku badań archeologicznych prowadzonych od 2016 r. stwierdzono, że zamek główny znajdował się w zachodniej części "góry zamkowej" (bezpośrednio nad skarpą), w części północnej było przedzamcze mniejsze, a we wschodniej części "góry"  przedzamcze większe. Sam zamek wysoki, czyli główny element, był bardzo mały, miał ok. 30 metrów rozpiętości. Przez to należy go uznać za najmniejszy zamek krzyżacki na Ziemi Chełmińskiej.

Zamek wzmiankowany był po raz pierwszy w 1285 r., od ok. 1289 r. był siedzibą komtura, w latach 1326-98 już tylko wójta podległego komturowi w Toruniu (od 1422 r.) i w Starogrodzie od 1430 r.

Po bitwie pod Grunwaledem w 1410 r. przejściowo opanowany przez wojska króla Władysława Jagiełły.

W 1454 r. - na początku 13-letniej wolny polsko-krzyżackiej zdobyty i zniszczony został przez Związek Pruski. Po II pokoju toruńskim (kończącym tę wojnę) w 1466 r. był własnością polską królewską, w 1495 r. nadany biskupom chełmińskim, odkąd popada w ruinę zanikającą coraz bardziej.

Dziś na miejscu zamku (na północ od kościoła) jest kolisty nasyp ziemny na skraju wysoczyzny.

 

 

 

Gród (obecnie grodzisko na wyspowym wzgórzu wyodrębnionym głębokimi jarami z głównej krawędzi pradoliny Wisły) powstał prawdopodobnie w połowie X w., być może jako element systemu obronnego książąt mazowieckich. W XII w. gród tutejszy należał do kasztelani chełmińskiej wchodzącej w skład księstwa mazowieckiego. W 1222 r. został nadany pierwszemu biskupowi misyjnemu pruskiemu Chrystianowi przez księcia mazowieckiego Konrada, następnie był w posiadaniu Krzyżaków.

Grodzisko zostało zagospodarowane w 1891 r. na cmentarz ewangelicki. Do naszych czasów zachowało się kilka nagrobków. Cmentarz zamknięto w 1945 r.

 

 

 

Jeden z głębokich parowów na krawędzi Wysoczyzny Chełmińskiej opadającej strono w kierunku Basenu Unisławskiego stanowiącego fragment pradoliny Wisły

 

Unisław rozpościera się na wysokim brzegu pradoliny Wisły oddzielającym morenową Wysoczyznę Chełmińską od doliny Wisły, która w tutejszych okolicach tworzy kotlinowate zakole w postaci tzw. Basenu Unisławskiego, tworząc ciekawe krajobrazowo przestrzenie, będące wynikiem działalności lodowca i jego wód oraz "Prawisły". Występują tu klasyczne parowy, które osiągają niekiedy około 2 kilometrów długości i do 55 m głębokości. Sama szerokość Basenu Unisławskiego dochodzi do 9 km. Jednocześnie ten wysoki brzeg jest granicą Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły, rozciągającego się daleko na północ aż po Nowe.
Na zachodnich krańcach wsi znajduje się rezerwat torfowiskowy Linje (jeden z najstarszych w Europie) z brzozą karłowatą, która w Polsce występuje jeszcze tylko w Sudetach. Tutaj nieprzerwanie od okresu polodowcowego.