Historia tramwajów toruńskich
Pierwszy tramwaj pojawił się w Toruniu 16 maja 1891 roku (o 4 lata wcześniej niż w Krakowie). Jednak historia naszych tramwajów sięga 16 sierpnia 1890 r., gdy została podpisana umowa między zarządem Twierdzy Toruń a prywatną firmą Havestadt Contag w Berlinie na ułożenie toru o prześwicie 1000 mm i eksploatowanie tramwaju na trasie Bydgoskie Przedmieście - Dworzec Toruń Miasto.
Był to tramwaj konny, kursujący na trasie 3,5 km od Bydgoskiego Przedmieścia ulicami: Sienkiewicza, Chopina, Plac Bankowy (obecnie Pl. Rapackiego), Kopernika, Ducha św., Rynek Staromiejski, Szeroka, Królowej Jadwigi, Rynek Nowomiejski, św. Katarzyny, Pl. św. Katarzyny do Dworca Toruń Miasto.
Był to tramwaj konny, kursujący na trasie 3,5 km od Bydgoskiego Przedmieścia ulicami: Sienkiewicza, Chopina, Plac Bankowy (obecnie Pl. Rapackiego), Kopernika, Ducha św., Rynek Staromiejski, Szeroka, Królowej Jadwigi, Rynek Nowomiejski, św. Katarzyny, Pl. św. Katarzyny do Dworca Toruń Miasto.
Tramwaj na ul. Szerokiej na Starym Mieście, ok. 1909 r.
Od początku aż do dziś zajezdnia tramwajowa mieści się w tym samym miejscu, przy ul. Sienkiewicza 24/26 na Bydgoskim Przedmieściu (obecna z 1915 roku na miejscu starszej z 1891 roku). Została wyposażona w warsztaty do konserwacji i remontu wozów oraz w stajnie dla koni
Już 1. lutego 1899 roku pojawił się tramwaj elektryczny (o 2 lata wcześniej niż w Krakowie), kursujący na tej samej trasie; była to linia nr 1, a w 1901 roku koncesję na eksploatację tramwajów uzyskały Zakłady Elektryczne miasta Toruń. W 1907 roku utworzono nową linię (nr 3) z Rynku Staromiejskiego na Chełmińskie Przedmieście (do ul. Grunwaldzkiej, od 1927 roku do ul. Wybickiego), a w 1917 roku przedłużono linię (nr 2) z Mokrego (doprowadzoną tu w 1899 r.) do Dworca Toruń Mokre (obecnie Toruń Wschodni). W 1933 roku oddano linię (nr 4) przez nowy most im. Piłsudskiego do Dworca Głównego, w 1935 roku przedłużono linię (nr 1) od Dworca Toruń Miasto do ul. Targowej na Jakubskim Przedmieściu, a w 1936 roku skrócono jej przebieg z ul. Kopernika i poprowadzono przez Łuk Cezara i ul. Różaną.
W 1935 roku istniało w Toruniu 5 linii tramwajowych: 1: Bydgoskie Przedmieście - Jakubskie Przedmieście; 2: Rynek Staromiejski - Dworzec Toruń Mokre; 3: Rynek Staromiejski - ul. Wybickiego; 4: Pl. Rapackiego - Dworzec Główny; 5: Bydgoskie Przedmieście - Jakubskie Przedmieście.
W przededniu wybuchu II wojny światowej sieć tramwajowa była dobrze rozwinięta, a jej ogólna długość wynosiła 13,5 km, w tym 3,3 km torów podwójnych. Tabor przedsiębiorstwa "Tramwaje Miejskie" składał się z 19 wozów silnikowych i 22 przyczepnych. Łącznie tramwaje przejechały w 1939 roku 959 km (w 1949 - 1299 km, w 1973 - 3928 km). Kolorem toruńskich tramwajów był żółty; utrzymał się on do 1953 roku.
W latach 30. XX w. przejazd pojedynczy kosztował 25 groszy, a z prawem przesiadania 30 groszy.
W okresie międzywojennym "piątka" również jeździła przez Jakubskie Przedmieście, jednak widoczne w tle zabytkowe zabudowania zakładów mięsnych popadły w ruinę na pocz. XXI w., a decyzja o ich rozbiórce zapadła w roku 2012 r. ogłoszonym przez miasto "Rokiem Zabytków Toruńskich".
Tramwaj toruński z okresu międzywojennego z reklamą wyrobów Browaru Pomorskiego w Toruniu-Podgórzu.
Tramwaje odgrywały w tym czasie główną rolę w komunikacji miejskiej. Próby rozbudowania w 1924 roku komunikacji autobusowej (na linii Jakubskie Przedmieście - Podgórz) skończyły się niepowodzeniem już w 1925 roku.
W okresie międzywojennym istniały także tramwajowe wagony towarowe, które, poprzez specjalną bocznicę, wywoziły z gazowni miejskiej koks.
W okresie międzywojennym istniały także tramwajowe wagony towarowe, które, poprzez specjalną bocznicę, wywoziły z gazowni miejskiej koks.
Tramwaj na Rynku Staromiejskim przed II wojną światową
W czasie wojny komunikacja tramwajowa była czynna.
Na początku lat 60. XX w. trafiały do Torunia wozy z miast, które rezygnowały z komunikacji tramwajowej (Słupsk, Inowrocław, Jelenia Góra, Olsztyn). W 1974 roku pojawiły się pierwsze tramwaje przegubowe, a w 1980 nowoczesne wagony, znane także jeszcze z dzisiejszych ulic.
W 1951 roku zlikwidowano przebieg linii nr 2 przez Stare Miasto i Rynek Staromiejski i skierowano ją przez Al. 700-lecia Torunia i Wały Sikorskiego. W 1953 przedłużono linię nr 3 do Dworca Toruń Północny, w 1954 linię nr 1 do zakładów gazowniczych na Jakubskim Przedmieściu, a w 1955 utworzono linię nr 3bis do ul. Lisiej na Wrzosach (zlikwidowano ją w 1971 roku z uwagi na uciążliwość przesiadek).
Ważne wydarzenie miało miejsce w 1970 roku, kiedy zlikwidowano przebieg linii (nr 1) przez Średniowieczny Zespół Miejski, kierując ją na tzw. obwodnicę staromiejską (Ring); tym samym tramwaje zniknęły z historycznego centrum Torunia.
W 1972 roku wykonano linię (nr 4) do Merinotexu, po czym rozpoczęto budowę linii nr 2 do Elany, a w 1980 roku otworzono nowy przebieg tej linii od ul. Uniwersyteckiej przez ul. Przy Kaszowniku, Warneńczyka, Czarnieckiego (ob. ks. Gogi), Kościuszki. W 1981 roku przedłużono linię nr 1 do osiedla Na Skarpie. Pod koniec lat 80. wybudowano nową trasę linii nr 2 przez ul. Odrodzenia, Kraszewskiego do Broniewskiego oraz na przełomie lat 80. i 90. przedłużono linię na osiedlu Na Skarpie do ul. Olimpijskiej.
W 1972 roku wykonano linię (nr 4) do Merinotexu, po czym rozpoczęto budowę linii nr 2 do Elany, a w 1980 roku otworzono nowy przebieg tej linii od ul. Uniwersyteckiej przez ul. Przy Kaszowniku, Warneńczyka, Czarnieckiego (ob. ks. Gogi), Kościuszki. W 1981 roku przedłużono linię nr 1 do osiedla Na Skarpie. Pod koniec lat 80. wybudowano nową trasę linii nr 2 przez ul. Odrodzenia, Kraszewskiego do Broniewskiego oraz na przełomie lat 80. i 90. przedłużono linię na osiedlu Na Skarpie do ul. Olimpijskiej.
W 1984 roku zlikwidowano linię nr 4 do Dworca Głównego; od tego czasu sieć tramwajowa znajduje się tylko w prawobrzeżnej części Torunia. W 1992 roku zlikwidowano linię nr 3.
W 2011 r. funkcjonowało w Toruniu 5 linii tramwajowych dziennych:
1: Olimpijska (Na Skarpie) - Reja (Bydgoskie Przedmieście)
2: Elana - Motoarena
3: Elana - Motoarena (przez pl. Teatralny)
4: Wschodnia - Motoarena
5: Olimpijska (Na Skarpie) - Motoarena
1: Olimpijska (Na Skarpie) - Reja (Bydgoskie Przedmieście)
2: Elana - Motoarena
3: Elana - Motoarena (przez pl. Teatralny)
4: Wschodnia - Motoarena
5: Olimpijska (Na Skarpie) - Motoarena
W 1987 roku planowano rozpocząć budowę nowej zajezdni tramwajowej w okolicy ul. Barwnej na Grębocinie, tymczasem do dziś tramwaje gnieżdżą się przy ul. Sienkiewicza, w przystosowanej zajezdni tramwajów konnych sprzed I wojny światowej. Jednak plany z 2001 roku zakładają powstanie owej zajezdni, co ma być związane z wydłużeniem linii tramwajowej z ul. Olimpijskiej, a w konsekwencji połączenie jej z linią przy Elanie.
Atrakcją jest zabytkowy tramwaj turystyczny, oznaczony numerem bocznym 100, zbudowany na wzór dawnego tramwaju otwartego.