Zbiory Muzeum Okręgowego w Toruniu

 

W Dziale Sztuki znajduje się jedyny w Polsce zespół wysokiej klasy artystycznej gotyckich witraży (>>>) pochodzący z warsztatów toruńskich, a także odnaleziony na początku lat 60. XX w. skarb ze Skrwilna (>>>) zawierający srebrne przedmioty o wysokim poziomie artystycznym z XVI i XVII w., dwa szafowe zegary podłogowe z 1. poł XVIII w. i pochodzące z tego samego okresu stołowe zegary kaflowe.

W zbiorach muzeum znajdziemy malarstwo (>>>) takich twórców jak np. Marcello Bacciarellego, Jana Matejki, Piotra Michałowskiego, Jacka Malczewskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Tytusa Czyżewskiego, obrazy i grafiki Józefa Pankiewicza, Wojciecha Weissa, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera i wielu innych.

Spośród zbiorów graficznych do najcenniejszych należą: Bestia z Apokalipsy Albrechta Dürera, anonimowe XV w. drzeworyty, ryciny z Cronica mundi Hartmanna Schelda.

Kolekcja Numizmatyki może pochwalić się jedynymi na świecie denarami (fenigami) gdańskimi z lat 1457–1526 pochodzącymi ze skarbu z Rubinkowa czy zespołem monet z mennicy toruńskiej z lat 1237–1765.

W Dziale Archeologii przechowywany jest, jeden z sześciu zachowanych na świecie, brązowy miecz antenowy z Głogowa (VIII – poł. VII w. p.n.e.), popielnice twarzowe VI–III w. p.n.e. i srebrne bransolety wężowate z II–III w. n.e.

Sprzed 1595 r. pochodzi portret Mikołaja Kopernika znajdujący się obecnie w zbiorach Domu wielkiego astronoma, tam również przechowywane jest najsłynniejsze jego dzieło De revolutionibus orbium coelestium libri sex (>>>) wydane w Amsterdamie w 1. ćw. XVII wieku.

W Dziale Historii i Dziejów Miasta Torunia znajduje się jedyna w Polsce w pełni opracowana kolekcja tabliczek neosumeryjskich z pismem klinowym (2113–2005 p.n.e.), a także jeden z trzech zachowanych w Polsce mieczy wikińskich typu „Z” z X wieku. Również w Dziale Historii znajduje bogaty zbiór medali, wśród których na szczególną uwagę zasługuje 3-dukatowa donatywa toruńska wybita prawdopodobnie na początku 1659 r.

Tutaj też znajduje się jedna z największych w muzeach północnej Polski kolekcja pamiątek masońskich (>>>).

Niezwykle cenne zbiory posiada Dział Kultur Pozaeuropejskich, do najciekawszych należą m.in.: chińska figura grobowa konia z okresu panowania dynastii Tang (618–906), pochodzące z Indii stele z przedstawieniami Tirthankarów dżinistycznych z XI–XIII w. czy kolekcja porcelany japońskiej ze zbiorów Augusta II.

W Muzeum Podróżników znajduje się obecnie ponad 1500 obiektów z różnych stron świata, najstarszym zabytkiem jest fragment figurki kobiecej z Ekwadoru (kultura Valdivia, 3000–1500 p.n.e.), bardzo ciekawe są także dwie kolekcje: XX-wiecznych tkanin z Gwatemali i kolekcja kilkudziesięciu ozdób wykonanych przez plemiona Dani (prowincja Irian Jaya, Indonezja, Nowa Gwinea).

 

 

 

Zbiory Muzeum Okręgowego podzielone są na klika działów:

 

 

Posiada jedne z najstarszych w Polsce zbiorów. Liczą one ponad 200 tys. zabytków. Pozwalają na pełne zilustrowanie przemian kulturowych, jakie miały miejsce na Pomorzu Nadwislańskim (Ziemi Chełmińskiej, Pomorzu Gdańskim), Ziemi Dobrzyńskiej i na Kujawach od pradziejów (od końca epoki lodowcowej) do średniowiecza i czasów nowożytnych włącznie. Są to bogate materiały z osad i cmentarzysk (m.in. kolekcja urn twarzowych) oraz ze skarbów. 

Do najbardziej unikatowych obiektów należy zaliczyć np. neolityczną siekierkę nefrytową z okolic Torunia i figurkę antropomorficzną kultury trypolskiej z Bilcza Złotego na Ukrainie. Wyjątkowym jest też jeden z sześciu znanych w Europie i jedyny w Polsce brązowy miecz antenowy typu Flörsheim z ok. VIII - poł. VII w. p.n.e.

Niezwkle cenne są urny twarzowe z VI - III w. p.n.e. pochodzące z terenów Pomorza. Zbiór ten, liczący 30 całych i 41 zachowanych fragmentarycznie obiektów jest jednym z największych w Polsce.

 

Początki muzealnych zbiorów archeologicznych w Toruniu sięgają końca XVI w. W 2. połowie XIX w. zabytki archeologiczne były gromadzone przez Städtisches Museum i Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst oraz Muzeum Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Ich kolekcje znalazły się w utworzonym w 1930 roku Muzeum Miejskim, a po II wojnie w Muzeum Pomorskim i następnie w Muzeum Okręgowym w Toruniu.

Dzięki intensyfikacji badań wykopaliskowych i powierzchniowych, zapoczątkowanych w latach 50. XX w., a także dzięki nadzorom archeologicznym prowadzonym przy inwestycjach budowlanych w ostatnich latach, zbiory systematycznie powiększały się.  

 

Niestety tak bogate i wyjątkowe zbiory archeologiczne od 2011 r. nie są prezentowane na żadnej stałej wystawie.

 

Dział gromadzi oraz opracowuje obiekty kultury materialnej i niematerialnej, źródła pisane i ikonograficzne związane z historią piernikarstwa od średniowiecza po czasy współczesne, ze szczególnym uwzględnieniem toruńskiego rzemiosła i przemysłu piernikarskiego.

Do zadań działu należy przygotowywanie wystaw, promocja historii piernika i piernikarstwa, skupiając się na upowszechnianiu wiedzy o dziejach toruńskiego piernika. Dział prowadzi działalność popularyzatorską, przygotowuje wydawnictwa naukowe i popularno-naukowe, a także współpracuje z innymi działami Muzeum.

Głównym miejscem ekspozycji i działalności jest Muzeum Toruńskiego Piernika.

 

Obecnie Dział jest w posiadaniu ponad 63 tysięcy zabytków, z których największą część stanowią obiekty numizmatyczne. Obok monet antycznych, średniowiecznych i nowożytnych, w kolekcji znajdują się także banknoty, tłoki i wagi mennicze. Kolekcja Numizmatyki może pochwalić się jedynymi na świecie denarami (fenigami) gdańskimi z lat 1457-1526 pochodzącym ze skarbu z Rubinkowa, a także zespołem monet z mennicy toruńskiej z lat 1237-1765.

Na szczególną uwagę zasługuje 3-dukatowa donatywa toruńska wybita prawdopodobnie na początku 1659 r.

W Dziale Historii i Dziejów Miasta Torunia znajduje się druga co do wielkości, a jedyna w Polsce w pełni opracowana kolekcja tabliczek neosumeryjskich z pismem klinowym (2113 – 2005 p.n.e.). Z broni zabytkowej warto wymienić jeden z trzech zachowanych w Polsce mieczy wikińskich typu „Z” z X w. oraz pięknie zdobiony muszkiet z zamkiem kołowym z 1600 r.

W Dziale znajduje się także bogaty zbiór ikonografii Torunia – kilka tysięcy grafik, fotografii i pocztówek, przedstawiających miasto w okresie od XVII do XX w., a także znakomita kolekcja medali.

Znaczącym zespołem muzealiów jest kolekcja militariów. Składają się na nią egzemplarze broni i sprzętu wojskowego, umundurowanie, falerystyka, fotografie i dokumenty. W większości są to zabytki związane z garnizonem toruńskim.

Część obecnego zasobu Działu Historii pochodzi ze zbiorów dwóch towarzystw naukowych, które funkcjonowały w Toruniu od połowy XIX w.: niemieckiego Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst i polskiego Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Dotyczy to przede wszystkim numizmatów, medali, pamiątek masońskich, sumeryjskich tabliczek z pismem klinowym, części kolekcji broni oraz zbioru grafik toruńskich.

Wybrane zbiory prezentowane są w Muzeum Historii Torunia.

 

 

Dział zajmuje się organizacją wystaw i imprez przybliżających kulturę i sztukę krajów pozaeuropejskich. Tworzą go dwie odrębne kolekcje: sztuki Dalekiego Wschodu prezentowane w Kamienicy Pod Gwiazdą oraz kolekcja podróżnicza Tony Halika i Elżbiety Dzikowskiej eksponowana w Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika.

Jednak w 1950 r. zbiory zostały poważnie uszczuplone, kiedy to ok. 500 zabytków (będących częścią najstarszej kolekcji Städtisches Museum z 1861 r.) zostało przekazanych do Muzeum Kultur Ludowych w Młocinach (dzisiejsze Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie) mocą uchwały sejmowej z 1947 r., nakazującej zgromadzenie w jednej instytucji zabytków z całego świata.

 

Podstawą kolekcji sztuki dalekiego wschodu stał się w 1966 r. dar Tadeusza Wierzejskiego, wielokrotnie uzupełniany w latach późniejszych. Zbiór ten stał się podstawą ekspozycji stałej, otwartej 17 maja 1970 r., która była jedyną wystawą sztuki azjatyckiej w Polsce. Muzeum Okręgowe w Toruniu otrzymało wiele darów sztuki dalekowschodniej. Na wyróżnienie zasługują legaty Jadwigi Titz-Kosko – trójmiejskiej lekarki (1991 r.) i społecznika oraz Stanisława Rusieckiego – działacza polonijnego w Londynie (2006 r.).

Najstarsze obiekty z kolekcji sztuki dalekiego wschodu powstały w czasach panowania dynastii Shang-In (1660-1028 p.n.e.), najmłodsze pochodzą z przełomu XX i XXI w. W skład zbiorów wchodzą prace malarskie, rzeźby, grafiki i sztuka użytkowa, również ta związana z kultami religijnymi Azji.

 

Podstawę zbiorów Muzeum Podróżników stanowi dar Elżbiety Dzikowskiej, który przekazała w 1999 r. mieszkańcom Torunia po śmierci swego partnera – Tony’ego Halika. W kolejnych latach kolekcja sukcesywnie powiększała się przez dalsze dary podróżniczki oraz innych globtroterów.

W zbiorach znajdują się między innymi: dokumenty i zdjęcia z podróży Elżbiety Dzikowskiej i Tony Halika, pamiątki z wielu krajów świata, tkaniny współczesnych Majów z Gwatemali, zbiory prekolumbijskie z Ameryki Łacińskiej, kolekcja kultury materialnej plemion Asmat i Dani z prowincji Irian Jaya z Nowej Gwinei, ozdoby plemienia Konyak ze stanu Nagaland w Indiach, kolekcja tkanin i ozdób z kilku prowincji chińskich, niewielka kolekcja afrykańskich ozdób i przedmiotów rytualnych (Gabon, Namibia, Etiopia), bogaty zbiór różnorodnej biżuterii etnicznej ze świata. Muzeum Podróżników ma w swych zasobach również kilkadziesiąt przedmiotów gromadzonych przez Borysa Malkina - kolekcjonera kultur indiańskich z Ameryki Południowej.

 

To jeden z podstawowych działów dla muzeum o charakterze historyczno-artystycznym jakim jest Muzeum Okręgowe w Toruniu. Obejmuje kilka kolekcji:

Opiekunowie zbiorów, które sięgają około 19 000 dzieł, uzupełniają kolekcje dokonując zakupów, dbając przy tym w sposób szczególny o artystyczną dokumentację osiągnięć toruńskiego środowiska artystycznego oraz szeroko pojętego regionu.

 

Wykonane przed rokiem 1800 dzieła malarstwa i rzeźby pochodzą z terenów Polski, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Polski północnej, w tym Ziemi Chełmińskiej. Najcenniejsze zabytki gotyckiej rzeźby i malarstwa z toruńskich warsztatów są eksponowane w Galerii Sztuki Gotyckiej, zaś dzieła plastyki nowożytnej – na wystawie Sztuka sakralna nowożytnego Torunia.

 

Wyjątkowy w muzealnictwie polskim zachowany zbiór portretów patrycjatu toruńskiego, wykonanych w ciągu kilku stuleci (od XVI do XIX wieku), eksponowany jest w Sali Wielkiej Ratusza Staromiejskiego. Cenna jest również kolekcja podobizn władców Polski (Poczet Królów Polskch >>>), przeznaczona pierwotnie do Sali Królewskiej Ratusza i tam obecnie prezentowana.

Zabytki dawnej sztuki obcej, głównie środowisk północnoeuropejskich, znajdujące się w zbiorze stanowią cenny materiał do badań porównawczych.

 

Kolekcja obejmuje dzieła artystów, których twórczość wyznaczała wszystkie kolejne etapy sztuki polskiej: Marcelego Bacciarellego, Jana Matejki, Piotra Michałowskiego, Juliana Fałata, Jacka Malczewskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza i wielu innych. Szczególnie cenny i wyróżniający się w muzealnictwie polskim jest zespół prac artystów reprezentujących artystyczne środowisko Wilna - z dziełami Ferdynanda Ruszczyca i Ludomira Ślendzińskiego.

Malarstwo i rzeźba do 1945 roku eksponowane są w Galerii Malarstwa Polskiego, stanowiąc zbiór reprezentatywny dla poszczególnych okresów stylistycznych, z wyróżnieniem ,,Bractwa św. Łukasza".

Okres powojenny charakteryzują dzieła twórców należących do wielu ośrodków artystycznych Polski, ukazujące wszystkie tendencje stylistyczne i kierunki, które miały istotny wpływ na jakość polskiej sztuki. Kolekcja obejmuje m.in. obrazy Piotra Potworowskiego, Artura Nachta-Samborskiego i Tymona Niesiołowskiego. Są w niej również prace pierwszych spadkobierców kolorystów, m.in. Tadeusza Dominika i Wacława Taranczewskiego, którzy niejednokrotnie w bezprzedmiotowej już formie rozwiązują zagadnienia koloryzmu.

Wyjątkowym dziełem, rozliczającym się w bezpośredni sposób z tragedią II wojny światowej, w toruńskich zbiorach jest obraz Andrzeja Wróblewskiego Rozstrzelanie I. Niezwykle istotną grupą artystów, którzy mieli wpływ na sztukę polską 2. połowy XX wieku, byli członkowie Grupy Krakowskiej (1957). Należeli do niej m.in. artyści tej miary co Jonasz Stern, Maria Jarema, Tadeusz Kantor, Teresa Rudowicz i Tadeusz Brzozowski. Władysław Hasior swą twórczością wyłamuje się z wszelkich zaszeregowań; w obrazie Oczekiwanie zbędne i zepsute przedmioty stają się symbolem naszej rodzimej kultury.

Strukturalizm dążący do analizy budowy świata reprezentowany jest m.in. dziełem Aleksandra Kobzdeja. Grupa „Wprost” powstała w Krakowie w 1966 roku i w toruńskich zbiorach reprezentowana jest pracami Zbyluta Grzywacza, Macieja Bieniasza, Leszka Sobockiego i Jacka Waltosia. Wszyscy oni nastawieni byli na komentowanie współczesnej rzeczywistości, z jednoczesnym nawiązaniem do twórczości Andrzeja Wróblewskiego. Malarstwo metafizyczne przedstawiane jest na wystawie przez tak wybitnych artystów. jak: Zbigniew Makowski, Zdzisław Beksiński i Henryk Waniek.

Nurt abstrakcji geometrycznej, rozwijający się w harmonii znaków i barw, wyobraźni intelektu i ograniczeń do czystej formy. jest przykładem wielu sposobów postrzegania świata. Op-art Stefana Gierowskiego i Jana Ziemskiego, dzieła Henryka Stażewskiego, powstałe na bazie matematycznych obliczeń prace Ryszarda Winiarskiego, wizualistyczne dzieła Jana Berdyszaka oraz minimalistyczne obrazy Aleksandry Jachtomy zbieżne były w dążeniach do wyznaczenia nowej rzeczywistości czy zatarcia granicy pomiędzy złudzeniem a realnością.

W nurcie zwanym nową figuracją model jawi się jako symbol pesymizmu i osamotnienia, szczególnie widoczny na obrazach Janusza Przybylskiego i Antoniego Fałata. Komiksowo-naiwny charakter ma natomiast twórczość Edwarda Dwurnika, który oddaje klimat miejskiej społeczno-politycznej rzeczywistości. Fotorealizm ukazujący życie miasta i postaci w nim funkcjonujących, osamotnionych w swej egzystencji, przedstawiony został przez Łukasza Korolkiewicza i Andrzeja Sadowskiego z dystansem niezaangażowanego obserwatora.

Nowa ekspresja rozwijająca się w Polsce od początku lat osiemdziesiątych stała się impulsem dla innego, bardziej odważnego patrzenia na sztukę i na wszystko wokół niej i nas. Artyści skupieni w tzw. Gruppie (m.in. Ryszard Grzyb, Jarosław Modzelewski i Włodzimierz Pawlak) tworzyli obrazy o mocnym, zdecydowanym kolorze i geście, z odniesieniami do sytuacji społecznej ówczesnej Polski. Malarstwo uzupełniają rzeźby m.in. Olgierda Truszyńskiego, Kazimierza Zemły i Aliny Szapocznikow, Adolfa Ryszki (Głowa Pablo Casalsa VIII) oraz Antoniego Rząsy.

Polska sztuka współczesna w Muzeum Okręgowym w Toruniu jawi się jako godna reprezentacja tego, co w sztuce polskiej było ważne, ciekawe i wyjątkowe. Przedstawia zagadnienia i postaci wnoszące do obrazu sztuki europejskiej XX wieku wartości zarówno typowo polskie jak i uniwersalne, będące sumą postrzegania świata przez twórców w Środkowo-Wschodniej Europie.

Bardzo liczną grupę prac stanowią dokonania artystyczne środowiska toruńskiego, które kontynuowało tradycje szkoły wileńskiej dzięki twórczości i pracy pedagogicznej m.in. takich artystów, jak: Tymon Niesiołowski, Bronisław Jamontt czy Jerzy Hoppen. Znajdują się w tej grupie dzieła artystów związanych z Wydziałem Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, z Grupą Toruńską i wielu innych, także młodych twórców, którzy swoimi pracami wyznaczają nowe horyzonty postrzegania rzeczywistości.

 

W skład kolekcji zebranej w Gabinecie Rycin wchodzą zróżnicowane dzieła wykonane na papierze: grafiki od XV do XXI wieku, zespoły rysunków, akwarel i gwaszy, plakaty oraz malarstwo na podłożu papierowym i matryce graficzne.

Dzieła można pogrupować w zestawy tematyczne (np. widoki miast, portrety, toruniana) lub autorskie. Wśród tych ostatnich, szczególne miejsce zajmują prace artystów wywodzących się ze środowiska wileńskiego, którzy po 1945 roku osiedlili się i tworzyli w Toruniu - m. in. Tymona Niesiołowskiego, Bronisława Jamontta, Jerzego Hoppena czy Edwarda Kuczyńskiego. Pokaźną kolekcję stanowią dzieła artystów toruńskich (np. Stanisława Borysowskiego, Barbary Narębskiej-Dębskiej, Marii Wąsowskiej, Mirosława Piotrowskiego, Krystyny Szalewskiej) bądź też i tych związanych z Toruniem (np. Juliana Fałata, Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, Edmunda Piotrowicza czy Wojciecha Jakubowskiego).

Osobną grupę stanowią toruniana, a wśród nich zwarta kolekcja przedwojennego plakatu toruńskiego.

Na szczególną uwagę zasługuje, jedna z największych w Polsce, kolekcja rycin Daniela Chodowieckiego, a także duże zespoły prac wielu innych artystów, np. Konstantego Brandla czy Zofii Stankiewicz.

Najliczniej w kolekcji reprezentowana jest grafika polska XIX i XX wieku. Obok dzieł znanych i cenionych artystów dziewiętnastowiecznych, m.in. J.P. Norblina, Aleksandra Orłowskiego, F.K. Dietricha, Feliksa Piwarskiego czy Maksymiliana Fajansa, znajdują się tu prace znakomitych przedstawicieli sztuki polskiej 1. połowy XX wieku – np. Jana Stanisławskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Witolda Wojtkiewicza, Leona Wyczółkowskiego, Józefa Pankiewicza, Władysława Skoczylasa. Bogaty zbiór utworzyli zwłaszcza graficy współcześni, działający po roku 1945, których prace są prezentacją głównych nurtów w grafice polskiej drugiej połowy XX wieku. Wśród autorów pojawiają się nazwiska znanych twórców oraz wybitnych indywidualności (takich jak np. Jerzy Panek, Józef Gielniak, Halina Chrostowska, Roman Cieślewicz czy Jan Berdyszak).

Niejednorodna grupa rysunków i akwarel pomieściła prace wielu spośród wspomnianych artystów, a także dzieła Franciszka Smuglewicza, Piotra Michałowskiego, Jana Matejki, Michała Elwira Andriollego, Józefa Chełmońskiego, Wojciecha Weissa oraz artystów współczesnych - Tadeusza Brzozowskiego, Jerzego Nowosielskiego czy Tadeusza Kantora.

 

Wśród zróżnicowanej kolekcji dzieł twórców obcych znajduje się wiele szczególnie cennych prac, takich jak: Bestia z Apokalipsy Albrechta Dürera, anonimowe drzeworyty XV-wieczne, ilustracje z Liber cronicarum Hartmanna Schedla z 1493 r. (w tym najwcześniejszy wizerunek Krakowa), ryciny artystów niderlandzkich - H. Cocka, Vischerów i Luykenów, XVI- i XVII-wieczne widoki miast (np. jedne z najwcześniejszych wizerunków miast polskich z wydawnictwa Civitates orbis terrarum Georga Brauna i Franza Hogenberga z 1572 r., z wydawnictw Andreasa Cellariusa Regni Poloniae Magnique Ducatus Lituaniae, (...) Novissima descriptio z 1659 r., Samuela Pufendorfa SAMUELIS LIBERI BARONIS de PUFENDORF DE REBUS A CAROLO GUSTAVO... z 1696 r. czy Samuela Fabera Die ausfuehrliche Lebensbeschreibung Carls des XII..., ok. 1700), sceny bitew, budowle (np. rzadkie ryciny W. Hondiusa przedstawiające kopalnię soli w Wieliczce z ok. 1645 r.), portrety (np. wizerunek Jana III Sobieskiego autorstwa R. de Hooghe z 1674 roku, wizerunki Mikołaja Kopernika) i inne.

Dzieła z kolekcji Gabinetu Rycin często są samodzielnym tematem wystaw, uświetniają prawie każdą muzealną ekspozycję; niestety, mogą być eksponowane rzadko i przez czas nie dłuższy niż 6 tygodni, by nie narażać zabytków wykonanych na tak kruchym materiale na szkodliwe działanie światła.

 

Muzeum Dom Mikołaja Kopernika nierozerwalnie związany jest ze swoim patronem. Znaczenie i doniosłość postaci Mikołaja Kopernika jest przeogromna, w tym sensie, że jest to postać nie tylko wyznaczająca nowe dzieje na kartach polskiej i światowej nauki, ale przede wszystkim jest symbolem rewolucji mentalnej.

Dom Kopernika zajmuje dwie gotyckie kamieniczki przy ul. Kopernika 15/17 na Starym Mieście. Dom pod nr 15 uważany jest za przypuszczalne miejsce narodzin Astronoma, bowiem Mikołaj Kopernik (senior) w 1473 r., czyli roku urodzin przyszłego uczonego, posiadał dwa domy. Obiekty te, po przeprowadzonych pracach konserwatorskich w latach 50. i 70. XX wieku, tworzą wspaniały kompleks gotycki, wyróżniający się nie tylko urodą, ale również jednością stylistyczną. Pozwoliło to stworzyć przestrzeń ekspozycyjną, w której prezentowane są wystawy stałe i czasowe.

 

Dom Mikołaja Kopernika zajmuje się również gromadzeniem zbiorów o tematyce kopernikańskiej. Obiekty grupowane są w zależności od rodzaju poszczególnego zabytku. W skład zbioru wchodzą materiały ikonograficzne przedstawiające Mikołaja Kopernika w malarstwie, grafice, rzeźbie, medalierstwie, numizmatyce i tkaninie. W kolekcji znajdują się również wizerunki kontynuatorów myśli kopernikowskiej: Tychona Brahego, Galileusza, Johannesa Keplera, Isaaca Newtona, Alberta Einsteina. Szczególną wartość mają zbiory graficzne, przekazane przez Janinę Gardzielewską i pochodzące z kolekcji znanego zbieracza Emeryka Hutten-Czapskiego, a także z zakupów własnych, prace m.in.: Teodora de Bry, Tobiasa Stimmera, Andrzeja Stecha, Adama Pilińskiego, Wojciecha Jakubowskiego, Jerzego Panka. Dużą wartość artystyczną przedstawia również kolekcja rzeźby – prace m.in.: Bronisława Chromego, Alfonsa Karnego, Adama Myjaka, Franciszka Laszczki czy Edwarda Haupta. Kolekcja medali i numizmatów obejmuje większość obiektów powstałych w Polsce i na świecie w tej formie artystycznej. Składają się na nią prace czołowych medalierów polskich i zagranicznych: Władysława Oleszczyńskiego, Louisa Michela Petit, Gotfryda Majnerta, Fryderyka Wilhelma Belowa, Jana Nalborczyka, Stanisława Szukalskiego, Ewy Olszewskiej-Borys, Stanisławy Wątróbskiej-Frindt czy Franciszka Habdasa.

Dopełnieniem artystycznie interesującej części kolekcji jest zbiór polskich i zagranicznych plakatów związanych bezpośrednio lub pośrednio z postacią Mikołaja Kopernika.

Najcenniejszymi obiektami zbioru są liczne dzieła autorstwa przedstawicieli polskiej szkoły plakatu: Henryka Tomaszewskiego, Jana Lenicy, Jana Młodożeńca czy Waldemara Świerzego.

 

Niezwykle ważna jest kolekcja przyrządów naukowych. Wprawdzie po Mikołaju Koperniku nie zachowały się oryginalne narzędzia obserwacyjne przez niego skonstruowane, niemniej przeto możemy się poszczycić jedynym przyrządem - cyrklu  zachowanym po innym wielkim astronomie – Janie Heweliuszu. W naszym muzeum zgromadzono wszelkie narzędzia, które służyły uczonym w czasach dawnych do prowadzenia własnych badań. Szczególnie w ostatnich latach udało się nabyć wiele cennych obiektów: zegary słoneczne, cyrkle kroczniki i cyrkiel proporcjonalny oraz astrolabium planisferyczne perskie.

W Domu Mikołaja Kopernika znajdują się również obiekty o nieco mniejszej wartości artystycznej, ale niezwykle istotne z punktu widzenia socjologicznego, ukazujące stosunek wielu narodów i społeczeństw do postaci Mikołaja Kopernika. Taki zbiór tworzą m.in. filatelia. Jego specyfika polega na gromadzeniu znacznej ilości obiektów o niewielkich gabarytach. Kolekcja filateliów zasięgiem terytorialnym obejmuje cały świat – oprócz znaczków polskich i europejskich znajdują się w niej liczne obiekty o proweniencji egzotycznej, np. znaczki Czadu, Gujany czy Republiki Dahomej (dzisiejszy Benin). Rodzaj zbieranych obiektów również jest zróżnicowany. Obok klasyki filatelistycznej, czyli znaczków pocztowych czystych i kasowanych, zbieramy także całości pocztowe (koperty i karty), kasowniki okolicznościowe, karty okolicznościowe itp.

Cennym elementem są posiadane pełne kolekcje, tj. większe zbiory o określonej tematyce gromadzone z zaplanowanym zamysłem i konsekwencją. Należą do nich zbiory Janiny Gardzielewskiej i Józefa Burkowskiego. Pierwszy z wymienionych jest wyjątkową całością filateliów kopernikańskich – przedwojennych, z okresu II wojny światowej oraz czasów wczesnego PRL – charakteryzujących się unikalnością i dużą wartością rynkową. Zbiór Burkowskiego z kolei jest przekrojem tematyki kopernikańskiej w światowej filatelistyce, zawiera ponadto wiele medali i pucharów zdobytych na ogólnoświatowych wystawach filatelistycznych. Specyficznym podgrupą filateliów, nienotowaną w inwentarzu, jest zbiór obiektów fonotelistycznych, tj. kart telefonicznych obejmujących zasięgiem terytorialnym cały świat.

Wraz z filateliami gromadzone są również dawne i współczesne pocztówki, które wchodzą w skład dwóch zbiorów: pocztówek wydanych w latach 1897–1945 (stanowią ok. 1/5 kolekcji i są to przeważnie stare widokówki ) oraz pocztówek i widokówek wydanych po roku 1945 (wizerunki Mikołaja Kopernika, widokówki z miast kopernikowskich – Fromborka, Grudziądza, Krakowa, Lidzbarka Warmińskiego, ze szlaku kopernikowskiego, Warmii oraz miast włoskich, w których przebywał astronom).

W Domu Kopernika gromadzone są również dokumenty życia społecznego. Zbiór ten obejmuje przedmioty codziennego użytku, bibeloty, opakowania od słodyczy, gadżety reklamowe itp. będące formą kultu Mikołaja Kopernika.

Ze zbiorów wpisanych do ewidencji należy wspomnieć jeszcze o eksponatach zastępczych. Są to obiekty, na które składają się kopie przyrządów astronomicznych Mikołaja Kopernika, kopie strojów i przedmiotów z czasów, w których żył astronom, kopie najstarszych medali, zdjęcia.