Powroty Polski do Torunia
W swej całej historii Toruń zmieniał przynależność państwową kilkakrotnie. Na przestrzeni dziejów był więc miastem:
- najpierw krzyżackim: przez 223 lata, tj. od założenia do wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom w 1454 r.
- następnie polskim - przez 339 lat jako miasto o znacznej autonomii, określane mianem Respublicae Thorunensis albo wielkim miastem pruskim, leżał w polskich Prusach Królewskich od 1454 r. do 1793 r.
- w latach 1655-1658 był pod okupacją szwedzką
- następnie miastem pruskim - od II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 r. do 1806 r. był w Królestwie Prus przez 13 lat
- kolejno w Księstwie Warszawskim pozostającym pod wpływami Napoleona, w latach 1806-1815
- później ponownie w państwie pruskim (niemieckim) od 1815 r. do 1920 r., tj. 105 lat
- następnie polskim - w latach 1920-1939 r. w II Rzeczypospolitej
- pod okupacją niemiecką w czasie II wojny światowej 1939-1945
- i ostatecznie miastem polskim od 1945 r.
Toruń sam doprowadza do zmiany swej przynależności państwowej, 1454 r.
Założony Toruń został przez Krzyżaków w 1231 r. i niemal od razu odgrywał w państwie krzyżackim ogromną, wręcz dominującą rolę (zobacz: Rola Torunia w państwie krzyżackim). To pozwoliło mu na zdobycie tak silnej pozycji ekonomicznej i politycznej, która doprowadziła do zbuntowania się władzy zwierzchniej i wywołania ogólnopaństwowego powstania antykrzyżackiego. Toruń poprzez Związek Pruski zwrócił się do króla polskiego o włączenie do Królestwa Polskiego, następnie, od 1454 r. ogromnymi kwotami finansował 13 lat trwającą wojnę polsko-krzyżacką (wg szacunków historyków na wojnę Toruń wydał prawie 200 tysięcy grzywien, tj. kwotę równą dochodom ówczesnego Krakowa w ciągu 80 lat, a Poznania w ciągu 270 lat). Wojna zakończyła się II pokojem toruńskim w 1466 r. likwidującym państwo krzyżackiego w dotychczasowej formie i włączającym tereny Prus Królewskich do Królestwa Polskiego.Nastał okres przynależności Torunia do Polski, trwający ponad trzy stulecia, a wydarzenia, które do tego doprowadziły były w ogromnej mierze inspirowane i kierowane przez władze miejskie Torunia. To był jedyny przypadek w historii, kiedy miasto z własnej inicjatywy doprowadziło do zmiany swej przynależności państwowej. Rewanżem za odzyskanie w ten sposób terenów Pomorza Nadwiślańskiego było wydanie przez króla Kazimierza Jagiellończyka tzw. przywilejów kazimierzowskich, nadających Toruniowi niezykłe uprawnienia i określających jego status prawny i ekonomiczny aż do rozbiorów. Toruń przeżywał drugo okres swej świetności stając się jednym z najpotężniejszych i największych miast polskich (zobacz: Królowa Wisły: Toruń w czasach świetności).
Ilustracja obok: Medal z 1754 r. wybity przez mennicę miejską w Toruniu z okazji 300. rocznicy uwolnienia się od jarzma krzyżackiego
► Zobacz: Toruń buntuje się przeciwko Krzyżakom
Toruń wraca do Polski po okupacji szwedzkiej, 1659 r.
Chociaż w czasie pierwszego najazdu szwedzkiego Toruń zdołał odeprzeć atak wroga, to jednak uległ podczas 'potopu szwedzkiego'. Od 5 grudnia 1655 r. do 1 stycznia 1659 r. pozostwał pod okupacją szwedzką.Przygotowania do odzyskania Prus Królewskich i kluczowego Torunia Polacy podjęli jesienią 1658 r. Trzy kolejne próby nie udały się. Dopiero jesienno-zimowe oblężenie szwedzkiego Torunia w przez wojska polskie pod dowództwem marszałka wielkiego i hetmana polnego koronnego Jerzego Lubomirskiego zakończyło się sukcesem. Śledzący jego przebieg król Jan Kazimierz, mieszkający od 20 września 1658 r. w klasztorze reformatów na Podgórzu, wjechał uroczyście do odzyskanego Torunia 1 stycznia 1659 r. Przebywał tu do 18 stycznia. Dwa dni przed wyjazdem wystawił dokument potwierdzający Toruniowi bezpieczeństwo i dotychczasowe przywileje, co zostało ustalone jeszcze w trakcie rokowań kapitulacyjnych w grudniu.
Ilustracja obok: Donatywa z 1659 r. na cześć króla Jana Kazimierza wybita przez mennicę miejską w Toruniu z okazji tryumfalnego wjazdu 1 stycznia 1659 r. króla od odyskanego miasta
► Zobacz: Potop szwedzki w Toruniu
Najdotkliwiej w całej swej historii zniszczony Toruń wraca do Polski, 1703 r.
Rok 1703 należał do najtragiczniejszych w dziejach Torunia. Nigdy wcześniej ani nigdy później nie zostało zniszczonych tak wiele obiektów dziedzictwa Torunia. Spalenie wtedy Ratusza Staromiejskiego to symboliczny upadek nieodtworzonej już nigdy później potęgi dumnej Respublicae Thorunensis.Od 23 maja do 14 października 1703 r. pod Toruniem stacjonowały nie tylko główne siły szwedzkie, ale także cały sztab króla Karola XII wraz z samym monarchą, który osobiście nadzorował oblężenie miasta i jego blokadę. Sam Toruń był dobrze przygotowany do obrony, jednak Rzeczpospolita pozostała bezczynna i nie pospieszyła z pomocą.
Armia szwedzka bombardowała Toruń we wrześniu 1703 r. aż do jego kapitulacji i wkroczenia Szwedów do miasta 14 października.
30 listopada załoga szwedzka opuściła bezbronny, pozbawiony fortyfikacji Toruń. Wojna jednak toczyła się dalej i Toruń nadal ponosił ogromne koszta czy to ciągłych przemarszów i kwaterunków kolejnych późniejszych oddziałów szwedzkich w mieście, czy konrtybucji na rzecz oddziałów Sapiehów, oddziałów Józefa Potockiego, oddziałów Jerzego Aleksandra Lubomirskiego, kolejnych oddziałów saskich, koronnych, rosyjskich, pogrążając się w upadku gospodarczym.
Na podatki i kontrybucje wojenne w latach 1703-1717 Toruń wydał w gotówce prawie 2 mln złp. Na dalszy 1 mln złp szacuje się koszty dostaw dla poszczególnhych oddziałów, zniszczeń spowodowanych przez nie w mieście i na jego terytorium. Wszystko to doprowadziło do zadłużenia Torunia na kwotę ponad 2,7 mln złp.
30 listopada załoga szwedzka opuściła bezbronny, pozbawiony fortyfikacji Toruń. Wojna jednak toczyła się dalej i Toruń nadal ponosił ogromne koszta czy to ciągłych przemarszów i kwaterunków kolejnych późniejszych oddziałów szwedzkich w mieście, czy konrtybucji na rzecz oddziałów Sapiehów, oddziałów Józefa Potockiego, oddziałów Jerzego Aleksandra Lubomirskiego, kolejnych oddziałów saskich, koronnych, rosyjskich, pogrążając się w upadku gospodarczym.
Na podatki i kontrybucje wojenne w latach 1703-1717 Toruń wydał w gotówce prawie 2 mln złp. Na dalszy 1 mln złp szacuje się koszty dostaw dla poszczególnhych oddziałów, zniszczeń spowodowanych przez nie w mieście i na jego terytorium. Wszystko to doprowadziło do zadłużenia Torunia na kwotę ponad 2,7 mln złp.
Ilustracja obok: Ratusz Staromoejski w Toruniu zrujnowany pożarem w 1703 r, widok od strony wschodniej, rys. Georg Friedrich Steiner
Toruń, Pomorze Nadwiślańskie i zachodnie Kujawy wracają do Polski w 1920 r.
Po latach zaborów Polska odzyskała niepodległość 18 listopada 1918 r. Toruń jednak wraz z pozostałą znaczną częścią dawnych Prus Królewskich znalazł się w jej granicach dopiero 14 miesięcy później - 18 stycznia 1920 r. na mocy postanowień traktatu wersalskiego. Oficjalne przejęcie Torunia przez wojsko polskie oraz polskie władze cywilne traktowane było jednocześnie jako objęcie przez władze Rzeczypospolitej ziem byłego zaboru pruskiego przyznanych Polsce przez traktat wersalski. W związku z tym tego dnia o godzinie 12 w południe przed warszawskim pomnikiem Mikołaja Kopernika odbyła się uroczystość złożenia wieńca przez prezesa tamtejszej Rady miejskej Ignacego Balińskiego i prezydenta Warszawy, Piotra Drzewieckiego. Z kolei dwa dni później, 20 stycznia przybyli oni wraz z gen. Józefem Hallerem do Torunia jako przedstawiciele władz centralnych i złożyli podobny wieniec pod toruńskim pomnikiem Mikołaja Kopernika. Toruń został stolicą województwa pomorskiego, a zapoczątkowany wtedy okres 20-lecia międzywojennego należał do najpiękniejszych i najpomyślniejszych okresów w dziejach Torunia. Pod wieloma względami ten krótki czas był dla tego miasta szczególnie wyjątkowy, zwłaszcza biorąc pod uwagę tylko XX wiek. Toruń jako centrum administracji wojewódzkiej oraz ośrodek polskiej myśli i pracy organicznej, znany już z czasów zaboru, współkształtował wówczas wizję nowoczesnego państwa polskiego, mit i rzeczywisty obraz Polski morskiej oraz częściowo odzyskiwał swoją przedrozbiorową znaczącą rangę.
Ilustracja obok: Wiktor Chrzanowski "Powrot Torunia do Macierzy".
► Zobacz:
Toruń wraca do (komunistycznej) Polski, 1945 r.
Po okresie okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, Toruń staje się częścią Polski 1 lutego 1945 r. Wtedy to następuje ewakuacja wojsk niemieckich z Torunia i wkroczenie wojsk radzieckich 70. Armii 2. Fontu Białoruskiego. Wojna kończy się dla Torunia szczęśliwie w kontekście zachowanego dziedzictwa. Miasto jednak poniosło straty w postaci wielu ofiar terroru hitlerowskiego.
17 marca 1945 r., a więc półtora mięsiąca od "wyzwolenia" uskuteczniają się zabiegi polityków bydgoskich o przeniesienie z Torunia do Bydgoszczy siedziby województwa pomorskiego. Toruń - jako jedyne miasto w Polsce - został w ten sposób zdegradowany i ograniczony w rozwoju w ciągu kolejnych dekad (więcej o tym tutaj). Był to początek długoletnich działań marginalizacji znaczenia Torunia, które ostatecznie ukształtowały dzisiejszy Toruń, i które mają swoją kontynuację także i dziś.
► Zobacz: Upadek Torunia. Degradacja Torunia
Zobacz też:
Powrót do:
