Powroty Polski do Torunia
W swej całej historii Toruń zmieniał przynależność państwową kilkakrotnie. Na przestrzeni dziejów był więc miastem:
- najpierw krzyżackim: przez 223 lata, tj. od założenia do wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom w 1454 r.
- następnie polskim - przez 339 lat jako miasto o znacznej autonomii, określane mianem Respublicae Thorunensis albo wielkim miastem pruskim, leżał w polskich Prusach Królewskich od 1454 r. do 1793 r.
- w latach 1655-1658 był pod okupacją szwedzką
- następnie miastem pruskim - od II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 r. do 1806 r. był w Królestwie Prus przez 13 lat
- kolejno w Księstwie Warszawskim pozostającym pod wpływami Napoleona, w latach 1806-1815
- później ponownie w państwie pruskim (niemieckim) od 1815 r. do 1920 r., tj. 105 lat
- następnie polskim - w latach 1920-1939 r. w II Rzeczypospolitej
- pod okupacją niemiecką w czasie II wojny światowej 1939-1945
- i ostatecznie miastem polskim od 1945 r.
Toruń sam doprowadza do zmiany swej przynależności państwowej, 1454 r.
![](http://toruntour.pl/upload/image/medal300leciawyzwoleniaodkrzyzakow090117a.png)
Nastał okres przynależności Torunia do Polski, trwający ponad trzy stulecia, a wydarzenia, które do tego doprowadziły były w ogromnej mierze inspirowane i kierowane przez władze miejskie Torunia. To był jedyny przypadek w historii, kiedy miasto z własnej inicjatywy doprowadziło do zmiany swej przynależności państwowej. Rewanżem za odzyskanie w ten sposób terenów Pomorza Nadwiślańskiego było wydanie przez króla Kazimierza Jagiellończyka tzw. przywilejów kazimierzowskich, nadających Toruniowi niezykłe uprawnienia i określających jego status prawny i ekonomiczny aż do rozbiorów. Toruń przeżywał drugo okres swej świetności stając się jednym z najpotężniejszych i największych miast polskich (zobacz: Królowa Wisły: Toruń w czasach świetności).
Ilustracja obok: Medal z 1754 r. wybity przez mennicę miejską w Toruniu z okazji 300. rocznicy uwolnienia się od jarzma krzyżackiego
► Zobacz: Toruń buntuje się przeciwko Krzyżakom
Toruń wraca do Polski po okupacji szwedzkiej, 1659 r.
![](upload/image/donatywa1659a.jpg)
Przygotowania do odzyskania Prus Królewskich i kluczowego Torunia Polacy podjęli jesienią 1658 r. Trzy kolejne próby nie udały się. Dopiero jesienno-zimowe oblężenie szwedzkiego Torunia w przez wojska polskie pod dowództwem marszałka wielkiego i hetmana polnego koronnego Jerzego Lubomirskiego zakończyło się sukcesem. Śledzący jego przebieg król Jan Kazimierz, mieszkający od 20 września 1658 r. w klasztorze reformatów na Podgórzu, wjechał uroczyście do odzyskanego Torunia 1 stycznia 1659 r. Przebywał tu do 18 stycznia. Dwa dni przed wyjazdem wystawił dokument potwierdzający Toruniowi bezpieczeństwo i dotychczasowe przywileje, co zostało ustalone jeszcze w trakcie rokowań kapitulacyjnych w grudniu.
Ilustracja obok: Donatywa z 1659 r. na cześć króla Jana Kazimierza wybita przez mennicę miejską w Toruniu z okazji tryumfalnego wjazdu 1 stycznia 1659 r. króla od odyskanego miasta
► Zobacz: Potop szwedzki w Toruniu
Najdotkliwiej w całej swej historii zniszczony Toruń wraca do Polski, 1703 r.
![](http://toruntour.pl/upload/image/ratusz1703steiner010119.jpg)
Od 23 maja do 14 października 1703 r. pod Toruniem stacjonowały nie tylko główne siły szwedzkie, ale także cały sztab króla Karola XII wraz z samym monarchą, który osobiście nadzorował oblężenie miasta i jego blokadę. Sam Toruń był dobrze przygotowany do obrony, jednak Rzeczpospolita pozostała bezczynna i nie pospieszyła z pomocą.
Armia szwedzka bombardowała Toruń we wrześniu 1703 r. aż do jego kapitulacji i wkroczenia Szwedów do miasta 14 października.
30 listopada załoga szwedzka opuściła bezbronny, pozbawiony fortyfikacji Toruń. Wojna jednak toczyła się dalej i Toruń nadal ponosił ogromne koszta czy to ciągłych przemarszów i kwaterunków kolejnych późniejszych oddziałów szwedzkich w mieście, czy konrtybucji na rzecz oddziałów Sapiehów, oddziałów Józefa Potockiego, oddziałów Jerzego Aleksandra Lubomirskiego, kolejnych oddziałów saskich, koronnych, rosyjskich, pogrążając się w upadku gospodarczym.
Na podatki i kontrybucje wojenne w latach 1703-1717 Toruń wydał w gotówce prawie 2 mln złp. Na dalszy 1 mln złp szacuje się koszty dostaw dla poszczególnhych oddziałów, zniszczeń spowodowanych przez nie w mieście i na jego terytorium. Wszystko to doprowadziło do zadłużenia Torunia na kwotę ponad 2,7 mln złp.
30 listopada załoga szwedzka opuściła bezbronny, pozbawiony fortyfikacji Toruń. Wojna jednak toczyła się dalej i Toruń nadal ponosił ogromne koszta czy to ciągłych przemarszów i kwaterunków kolejnych późniejszych oddziałów szwedzkich w mieście, czy konrtybucji na rzecz oddziałów Sapiehów, oddziałów Józefa Potockiego, oddziałów Jerzego Aleksandra Lubomirskiego, kolejnych oddziałów saskich, koronnych, rosyjskich, pogrążając się w upadku gospodarczym.
Na podatki i kontrybucje wojenne w latach 1703-1717 Toruń wydał w gotówce prawie 2 mln złp. Na dalszy 1 mln złp szacuje się koszty dostaw dla poszczególnhych oddziałów, zniszczeń spowodowanych przez nie w mieście i na jego terytorium. Wszystko to doprowadziło do zadłużenia Torunia na kwotę ponad 2,7 mln złp.
Ilustracja obok: Ratusz Staromoejski w Toruniu zrujnowany pożarem w 1703 r, widok od strony wschodniej, rys. Georg Friedrich Steiner
Toruń, Pomorze Nadwiślańskie i zachodnie Kujawy wracają do Polski w 1920 r.
![](upload/image/wiktorchrzanowski.jpg2.jpg)
Toruń został stolicą województwa pomorskiego, a zapoczątkowany wtedy okres 20-lecia międzywojennego należał do najpiękniejszych i najpomyślniejszych okresów w dziejach Torunia. Pod wieloma względami ten krótki czas był dla tego miasta szczególnie wyjątkowy, zwłaszcza biorąc pod uwagę tylko XX wiek. Toruń jako centrum administracji wojewódzkiej oraz ośrodek polskiej myśli i pracy organicznej, znany już z czasów zaboru, współkształtował wówczas wizję nowoczesnego państwa polskiego, mit i rzeczywisty obraz Polski morskiej oraz częściowo odzyskiwał swoją przedrozbiorową znaczącą rangę.
Ilustracja obok: Wiktor Chrzanowski "Powrot Torunia do Macierzy".
► Zobacz:
Toruń wraca do (komunistycznej) Polski, 1945 r.
Po okresie okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, Toruń staje się częścią Polski 1 lutego 1945 r. Wtedy to następuje ewakuacja wojsk niemieckich z Torunia i wkroczenie wojsk radzieckich 70. Armii 2. Fontu Białoruskiego. Wojna kończy się dla Torunia szczęśliwie w kontekście zachowanego dziedzictwa. Miasto jednak poniosło straty w postaci wielu ofiar terroru hitlerowskiego.
17 marca 1945 r., a więc półtora mięsiąca od "wyzwolenia" uskuteczniają się zabiegi polityków bydgoskich o przeniesienie z Torunia do Bydgoszczy siedziby województwa pomorskiego. Toruń - jako jedyne miasto w Polsce - został w ten sposób zdegradowany i ograniczony w rozwoju w ciągu kolejnych dekad (więcej o tym tutaj). Był to początek długoletnich działań marginalizacji znaczenia Torunia, które ostatecznie ukształtowały dzisiejszy Toruń, i które mają swoją kontynuację także i dziś.
► Zobacz: Upadek Torunia. Degradacja Torunia
Zobacz też:
Powrót do: