Toruńskie rocznice w 2025 r.
Tysiąclecie koronacji pierwszych polskich królów.
Pięćsetlecie Hołdu Pruskiego.
Osiemdziesięciolecie degradacji Torunia
i wiele innych
Najważniejszą bodaj rocznicą, jaka przypada w 2025 r. jest tysiąclecie koronacji pierwszych polskich królów: Bolesława Chrobrego i Mieszka II Lamberta. To rocznica o znaczeniu ogólnopolskim. Mamy też natomiast wiele ważnych i okrągłych rocznic związanych z Toruniem i jego historią.
1000 lat temu, w 1025 r. Polska z księstwa awansowała do królestwa, co automatycznie wzmocniło państwo na arenie międzynarodowej, świadczyło o niezależności i samodzielności władcy i jego państwa oraz wywyższało władcę nadając mu autorytet jako pomazańca bożego.
To właśnie Bolesław Chrobry lub jego następca – Mieszko II – był najpewniej fundatorem znaczącej i arcyważnej inwestycji – budowy wczesnoromańskiej bazyliki w dawnym Chełmnie (dziś podchełmińskim Kałdusie), której pozostałości odkryto w czasie prac archeologicznych w latach 1996-2003. To sensacyjne odkrycie potwierdziło uznawane dotąd za niewiarygodne zapisy Jana Długosza o ustanowieniu w Chełmnie biskupstwa. To miała być pierwsza na terenie Pomorza świątynia, rozmiarami (17 x 37 m) odpowiadająca założeniom budowlanym bazylik w Gnieźnie i Poznaniu.
W czasie gdy Polska stawała się królestwem w dzisiejszym Toruniu od około 150 lat istniała już osada grodowa. Rozwijała się ona od ok. IX-X w. na niewielkim wzgórzu nad Wisłą, na miejscu późniejszego zamku krzyżackiego; wyposażona była w obronny wał i pełniła rolę obronną leżąc nad przeprawą wiślaną, która tutaj łączyła drogi z południa i z północy (znad Bałtyku). Osada ta trwała nieprzerwanie do zniszczenia przez plemiona pruskie ok. 1220 r. i wkrótce została ponownie zagospodarowana przez sprowadzonych tu Krzyżaków, którzy wykorzystując jej zarys zbudowali w tym miejscu swój zamek komturski.
Z kolei okrągłe i ważne rocznice z drugiego krańca osi czasu, to bliższe nam wspóczesnym lata 1945 i 1955 r.:
- 80 lat temu - 17 marca 1945 r. po wielu bydgoskich staraniach ogłoszono decyzję o zdegradowaniu Torunia - likwidacji w Toruniu Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego i przeniesieniu siedziby województwa do Bydgoszczy; Decyzja ta i jej następstwa w decydujący sposób ukształtowały dzisiejszy Toruń.
Toruń został pozbawiony tego najważniejszego wtedy czynnika miastotwórczego, gdyż w ówczesnym systemie centralnego zarządzania to miasta wojewódzkie miały największe znaczenie i rozwój. Tylko one rozwijały się jako regionalne centra skupiające życie społeczne, kulturalne, polityczne, gospodarcze i każde inne. Dla Torunia bolesne i degradujące było więc pozbawienie go wszelkich instytucji administracyjnych, kulturalnych, społecznych i innych jednostek, licznie przenoszonych konsekwentnie do Bydgoszczy; wtedy to np. przeniesiono park maszynowy drukarń toruńskich, zabytkowe księgozbiory bibliotek, rozgłośnię Polskiego Radia (podstawowy wtedy środek masowego przekazu), liczne placówki wojskowe, zlikwidowano prasę, życiodajny dla Torunia port rzeczny, torpedowano rozwój Uniwersytetu Mikołaja Kopernika m.in. o utworzenie wydziałów lekarskiego i rolnego, które to fakultety ostatecznie powstały... w Bydgoszczy jako samodzielne uczelnie, zdegradowan i wręcz zlikwidowano toruńskie instytucjonalne życie muzyczne przy jednoczesnym rozwoju tego w Bydgoszczy, czym w konsekwencji jest brak w Toruniu a obecność w Bydgoszczy np. opery, filharmonii, akademii muzycznej (wszystkie te instytucje istniały wcześniej w Toruniu).
Toruń - jako jedyne miasto w Polsce - został w ten sposób zdegradowany i ograniczony w rozwoju w ciągu kolejnych dekad.
► Zobacz więcej: Kolejna degradacja Torunia - rok 1945
- 70 lat temu - w 1955 r. na skutek zabiegów i nacisków bydgoskich wojewódzkich działaczy partyjnych zdegradowano Muzeum Pomorskie w Toruniu z poziomu narodowego do regionalnego, przekazując je we władanie Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Bydgoszczy, która następnie jeszcze bardziej osłabiła znaczenie i prestiż muzeum zmieniając jego nazwę na "Muzeum w Toruniu".
► Zobacz więcej: Muzeum Narodowe w Toruniu
Wśród ważnych wydarzeń, które zaszły pomiędzy latami 1025 a 1945-1955, a których okrągłe rocznice wypadają w 2025 r., są:
doszło do Hołdu Pruskiego. Bezpośrednie wydarzenia i okoliczności w tej sprawie działy się w Toruniu i z udziałem Torunia: obradujący w Toruniu w 1519 r. sejm Rzeczypospolitej podjął decyzję o wypowiedzeniu wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu wojny, co było konsekwencją odmawiania złożenia przez niego przysięgi na postanowienia II pokoju toruńskiego z 1466 r. Wojna rozpoczęła się i zakończyła decyzjami podjętymi w Toruniu i przy udziale władz Torunia, który stanowił wtedy też główną kwaterę króla polskiego. Trwający konflikt zbrojny jednak nie przynosił rozstrzygnięcia (najbardziej znanym epizodem ostatniej fazy wojny była udana obrona Olsztyna 26 stycznia 1521 r., którą dowodził Mikołaj Kopernik). W tej sytuacji polski monarcha Zygmunt I Stary zdecydował się przyjąć pośrednictwo cesarza Karola V Habsburga i króla Węgier Ludwika Jagiellończyka w celu rozwiązaniu sporu o przysięgę wielkich mistrzów. Do Torunia jako punktu wyjściowego przybywały oddziały polskie, ściągały kolejne poselstwa zagraniczne pośredniczące w zawarciu rozejmu lub pokoju; w rozmowach uczestniczyli też burmistrzowie toruńscy: Jacob Seuse, Konrad Hitfeld.
Ostateczne rokowania po akcjach militarnych rozpoczęły się w Toruniu w końcu stycznia 1521 r., a zakończyły zawarciem tzw., kompromisu toruńskiego 5 kwietnia 1521 r. - rozejmu zaplanowanego na 4 lata, na mocy którego obie strony miały tymczasowo zatrzymać swe zdobycze terytorialne i oczekiwać wyniku habsbursko-węgierskiego rozjemstwa.
Ostatecznie zdecydowano się przyjąć rozwiązanie w wyniku którego państwo krzyżackie zostało przekształcone w będące lennem polskim Prusy Książęce, a wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern zrzucił płaszcz zakonny, przyjął luteranizm i stał się świeckim księciem - lennikiem króla polskiego.
1595 r. / 430 lat temu:
odbył się w Toruniu synod generalny luteran, kalwinistów i braci czeskich, na którym też podejmowano temat utworzenia w Toruniu uniwersytetu
- odbył się wielki synod luterański pod przewodnictwem burmistrza Heinricha Strobanda
- otworzono katolickie kolegium jezuickie (ufundowane przez biskupa chełmińskiego Piotra Tylickiego już w 1593 r.) - drugą obok protestanckiego Gimnazjum Akademickiego szkołę typu gimnazjalnego, przy którym w 1670 r. powstała pierwsza na Pomorzu szkoła muzyczna
- śmierć Anny Wazówny (ur. 1568) - królewny szwedzkiej, córki Jana III szwedzkiego i Katarzyny Jagiellonki, siostry króla polskiego, Zygmunta III Wazy.
W 1636 r. z inicjatywy króla Władysława IV Wazy przeniesiono zwłoki do protestanckiego wówczas Kościoła Mariackiego w Toruniu, gdzie w lewej ścianie prezbiterium wybudowano specjalną kaplicę nagrobną - mauzoleum. Tytułem do pochowania księżniczki w Toruniu były jej związki z tutejszymi humanistami, których była protektorką, a także istnienie jednego z najważniejszych kościołów protestanckich.
- z inicjatywy króla Władysława IV Wazy odbył się w Toruniu wielki zjazd europejskich katolików i protestantów na obrady Colloquium Charitativum w Ratuszu Staromiejskim w celu przywrócenia zgody między wyznaniami: katolickim, kalwińskim i luterańskim. Wydarzenie to, choć nie przyniosło konkretnych rezultatów odbiło się szerokim echem w całej ówczesnej Europie, podzielonej religijnie i politycznie.
- powstało 13 dziś najstarszych portretów królów polskich, dając początek najstarszemu w Polsce zestawowi wizerunków monarchów polskich >>>
- urodził się wybitny anatom, lekarz, fizjolog, Samuel Thomas Sömmerring
- pobyt w Toruniu Fryderyka Chopina
- powstanie Towarzystwa Naukowego w Toruniu, skupiającego siły intelektualne Pomorza, dziś jednego z najstarszych w Polsce
- powstał w Toruniu Instytut Bałtycki, przeniesiony w 1931 r. do Gdyni
- powstała w Toruniu Opera Pomorska
- powstała Pomorska Rozgłośnia Polskiego Radia; zobacz: Historia radia w Toruniu
