Zamki krzyżackie Ziemi Chełmińskiej

 
 
Ziemia Chełmińska, jako najstarszy obszar dawnego państwa krzyżackiego, posiada gęstą sieć zamków-klasztorów krzyżackich, będących dawniej strażnicami i siedzibami komturów. Komtur, będąc najwyższym reprezentantem państwa w okręgu (komturii), skupiał w swoich rękach całość władzy administracyjnej, gospodarczej, religijnej i sądowniczej w danej komturii.
Zamki krzyżackie to jeden z najciekawszych w Europie zespołów tak dobrze zachowanych obiektów obronnych z europejskiego średniowiecza.
Niektóre z nich zachowały się w ruinie, spośród których zdecydowanie wyróżniają się potężne ruiny zamku w Radzyniu Chełmińskim (57 km na północny-wschód od Torunia). Dawniej był jedynym, poza obiektami toruńskimi, zabytkiem klasy zerowej na terenie obecnego województwa. Zamek gotycki zbudowano w latach 1275-1310, jak większość krzyżackich warowni na planie kwadratu z czterema narożnymi wieżami, całość otaczały bardzo grube mury i głęboka fosa, co sprawiało, że był bardzo trudny do zdobycia. Nie skażony żadnymi późniejszymi przebudowami, był drugim co do wielkości po Malborku zamkiem w państwie krzyżackim do czasów częściowej rozbiórki w 1772 roku, wstrzymanej w 1837 roku. Obecnie ruiny zamku są jedną z ważniejszych atrakcji turystycznych Ziemi Chełmińskiej, udostępnione za opłatą wstępu cieszą się dużą frekwencją. 
 

 

Toruń - zamek najstarszy, na straży granicy

 

 
Zamek toruński pełnił bardzo istotną rolę, ponieważ był położony przy samej granicy państwa krzyżackiego z Królestwem Polskim, a poza tym stał nad spławną rzeką. Tutaj od dawna znajdowała się przeprawa przez Wisłę (zlokalizowana przed obecną Bramą Mostową), którędy wiódł stary szlak na południe - na Śląsk, Węgry, do Westfalii, Saksonii, Krakowa, Lwowa. Była to jednocześnie najważniejsza droga prowadząca z Królestwa Polskiego do Prus (państwa krzyżackiego). Dlatego Toruń nazywany był bramą Prus lub bramą Pomorza.
Poza tym było to przecież największe i najbogatsze miasto państwa krzyżackiego, przynajmniej do czasu, gdy na pocz. XV w. rolę tę zaczął przejmować od Torunia Gdańsk (zobacz: Królowa Wisły: Toruń w czasach świetności).
Toruński zamek był zatem bardzo ważnym strażnikiem tej krzyżackiej granicy państwowej.
Jednocześnie był jednym z najważniejszych domów konwentu w państwie krzyżackim, jako że od początku XIV w. komtur toruński zasiadał w radzie dostojników zakonu w Malborku.
 
Toruńscy komturzy zbierali informacje szpiegowskie, a ich meldunki kierowane do Malborka do dziś można znaleźć w archiwach. Kim byli toruńscy donosiciele? Przede wszystkim kupcami. Jedni byli informatorami nieświadomymi, inni szpiegowali z premedytacją, dzięki temu mogli liczyć na przykład na wartościowe kontrakty oferowane przez władze państwa zakonnego.
 
Jednak narastające od kilku dziesięcioleci niezadowolenie z władzy krzyżackiej było silne w Toruniu, a relacje między miastem a zamkiem zaczęły się psuć. Torunianie zdecydowali o wypowiedzeniu posłuszeństwa swym zwierzchnikom i oddaniu się pod panowanie króla polskiego (zobacz: Toruń buntuje się przeciwko krzyżakom). W lutym 1454 r. mieszczanie zdobyli warownię szturmem, rozpoczynając tym samym polsko-krzyżacką wojnę trzynastoletnią (1454-1466), i wkrótce jego mury rozebrali, by nie dopuścić do powrotu Krzyżaków, ale jednocześnie również by uniknąć zajęcia warowni przez polskiego króla. Nie chciano tu żadnej władzy zwierzchniej, a już szczególnie śladów panowania zakonu nad dumnymi hanzeatyckimi mieszczanami. Toruń chciał być jak najbardziej niezależny niczym miejska republika. Udało się to, bo jeszcze w czasie trwania 13-letniej wojny król polski Kazimierz Jagiellończyk wydał Toruniowi przywileje i uprawnienia gwarantujące mu znaczną autonomię (zobacz: Przywileje kazimierzowskie dla Torunia).
 
Z toruńskiego zamku najlepiej zachowało się gdanisko, czyli wieża pełniąca funkcję obronną i ustępową. Niektórzy dziś uznają, że to z pogardy dla Krzyżaków, jednak w rzeczywistości mieszczanie pozostawili tę obronną wieżę, aby broniła dostępu do miasta od strony zburzonego zamku i zabezpieczała newralgiczne miejsce, w którym Struga Toruńska wypływa za mury miejskie i wpada do Wisły. Poza tym gdanisko zaczęło pełnić wtedy też funkcję magazynu prochu. A że proch jest łatwopalny to pewnego razu wybuchł i dokonał zniszczeń wieży w XVII w. Od tego czasu wyremontowana wieża jest niższa (zobacz: Ruiny zamku krzyżackiego).
 
Dzięki badaniom archeologicznym z początku lat 60. XX w. wiemy jakie było rozplanowanie toruńskiej warowni. Odkopane podziemia i mury zamku głównego ujawniły jego plan w kształcie podkowy / półelipsy, a więc zupełnie odmienny od wszystkich zamków krzyżackich, budowanych - później od toruńskiego - na planie kwadratu.
Wykopaliska wykazały, że na miejscu zamku znajdowała się wcześniej osada obronna. Po zajęciu terenu przez Krzyżaków zamek budowano z wykorzystaniem tego rozplanowania i pozostałości umocnień ziemnych. (zobacz: Zamek krzyżacki przed 1454 r.).
► Więcej >>>
 

Papowo Biskupie - pierwszy zamek na planie regularnym

 
 
 
O wyjątkowości papowskiego zamku decyduje kamień jako podstawowy budulec (w przeciwieństwie do pozostałych - ceglanych zamków krzyżackich) oraz regularny czworoboczny kształt, będący z najwcześniejszym takim przykładem zamków krzyżackich.
Zamek powstał w końcu XIII w. (po 1280 r. kiedy to powołano komturię papowską) jako siedziba komturów krzyżackich w latach 1280-1410.
Na miejsce zamku wysokiego wybrano strategicznie położone wzniesienie na przesmyku między jeziorami, gdzie wiódł stary szlak komunikacyjny. W pierwszym etapie wymurowano kurtynowe ściany obwodowe z ryzalitowymi wieżyczkami narożnymi. Z czterech tych dawnych ścian do dziś zachowały się te od strony północnej, zachodniej oraz wschodniej, jak również wewnętrzne mury północnego skrzydła zamkowego.
► Więcej >>>

 

Radzyń Chełmiński - monumentalne dzieło architektury obronnej

 

Fot. Czonek na licencji CC BY-SA 4.0
Zamek w Radzyniu Krzyżacy zbudowali w latach 1310-1330 na miejscu swoich wcześniejszych budowli, z których pierwszą budować rozpoczęto w 1234 r. Zaprojektowany został prawdopodobnie przez tego samego architekta, który zbudował wyjątkowe prezbiterium kościoła św. JakubaNowym Mieście Toruniu.
 
Choć do dziś zachował się w ruinie, to jednak czytelne są cechy świadczące o jego unikatowości i monumentalności. Zamek ten był nie tylko jednym z najpotężniejszych w całym państwie krzyżackim, ale był wręcz modelowym rozwiązaniem krzyżackiego zamku konwentualnego. Swoją wysoką klasą artystyczną mógł konkurować nawet z pałacem wielkich mistrzów w Malborku.
Podziw wzbudza idealnie geometryczny rzut, jednolitość i harmonia elewacji oraz bogactwo dekoracji architektonicznej i rzeźbiarskiej.
 
Kompleks zamkowy składał się z dwóch przedzamczy i zamku wysokiego. Wszystko to oblane było fosą nawadnianą przez pobliskie jezioro. Zamek wybudowany na planie kwadratu o wymiarach 52,8 x 52,1 m posiadał cztery narożne wieże lekko wysunięte poza lico murów. Dodatkowo po środku znajdowała się piąta najwyższa wieża, tzw. stołp.
Do dziś w najlepszym stanie zachowało sie skrzydło południowe, w którym mieściła się kaplica, z przejazdem bramnym.
► Więcej >>>

 

Zamek Bierzgłowski - najpierw krzyżacki, później toruński

 

 
Zamek powstał w latach 1270-1305. Według skąpych i niejednoznacznych przekazów historycznych, zamek murowany zbudowano na 'gruzach' wcześniejszych warowni: drewniano-ziemnej - wzniesionej przez Krzyżaków w latach 30. XIII wieku, którą z kolei rycerze zakonni wznieśli na starszym, zdobytym przez nich grodzie, należącym do pruskiego rycerza Pipina.
 
Po przyłączeniu Prus Królewskich do Królestwa Polskiego na mocy Aktu inkorporacji w 1454 r. zamek stał się siedzibą królewskiego starostwa bierzgłowskiego, które najpierw drogą zastawu, a od 1520 r. z nadania królewskiego (za zrzeczenie się pretensji Torunia do zamku i włości w Świeciu) było własnością Torunia i wchodziło w skład jego terytorium aż do 1840 r.
 
Zamek główny jest dwuskrzydłowy i posiada obszerny dziedziniec otoczony murem obwodowym z bramką z terakotowym figuralnym reliefem z 2. poł. XIII w. Płaskorzeźba ta jest wybitnym dziełem plastyki ceramicznej w Europie przełomu XIII i XIV w. Dzieło to jest najstarszą zachowaną płaskorzeźbą w tej części Polski. 
► Więcej >>>
 

 

Golub - zamek gotycko-renesasowy

 

Zamek w Golubiu znany jest szeroko w Polsce i poza jej granicami przede wszystkim z organizowanych tu od wielu dziesięcioleci Międzynarodowych Wielkich Turniejów Rycerskich i innych imprez, które stanowią poważny walor, będący często podstawową dla turystów motywacją do przyjazdu.
Sam zamek golubski został zbudowany przez Krzyżaków w latach 1296-1310, a po II pokoju toruńskim w 1466 roku i włączeniu Prus Królewskich do Królestwa Polskiego był siedzibą starostów polskich. Jednym z nich była Anna Waza, siostra króla Zygmunta III Wazy, która swej rezydencji po przebudowie w latach 1616-1623 nadała piętno renesansowej architektury pałacowej. 
Zamek usytuowany jest na wysokiej krawędzi nad rzeką Drwęcą, która w średniowieczu była granicą między państwem krzyżakcim a Królestwem Polskim.
► Więcej >>>
 

Świecie - zamek najpierw krzyżacki, później toruński

 

 
Zamek krzyżacki w Świeciu, zwany też zamkiem toruńskim, został wzniesiony w 2. ćw. XIV w. Wprawdzie nie jest położony na Ziemi Chełmińskiej, ale tuż za jej granicą, tj. po przeciwnej, zachodniej stronie Wisły.
Powstał jako silna warownia południowych rubieży Pomorza Gdańskiego - regionu zagarniętego przez Krzyżaków w 1308 r. Dopiero po zawieszeniu broni między Polską a Zakonem w 1332 r. i koronacji Kazimierza Wielkiego (w 1333 r.) na króla Polski, wielki mistrz Dietrich von Altenburg w 1335 r. nakazał wzniesienie murowanych zamków w Świeciu i Gdańsku. Zaledwie kilka lat później, w zawartym w 1343 r. pokoju kaliskim król Kazimierz zrzekł się pretensji do Pomorza Gdańskiego. Spowodowało to przyspieszenie prac budowlanych, o czym świadczy źródło nazywające komtura Świecia (w latach 1344-1349) Günthera von Hohenstein inicjatorem budowy.
 
Zamek świecki różni się od większości innych zamków krzyżackich. Charakterystyczną jego cechą były cztery cylindryczne baszty w jego narożach, z których zachowała się jedna.
Wysunięte mocno poza oś murów umożliwiały prowadzenie skośnego ostrzału zbliżającego się wroga. Wieże tego typu, występujące już w zamkach krzyżowców budowanych w XII w. na Bliskim Wschodzie, rozpowszechniły się później w Europie Zachodniej. Do Świecia model taki trafił najpewniej z Nadrenii, skąd pochodzili obaj świeccy komturowie - Konrad von Bruningsheim i Günther von Hohenstein.
Budowa takiego zamku w Świeciu świadczy o jego znaczeniu obronnym, zwłaszcza wobec faktu nieufności Krzyżaków wobec wspomnianego zrzeczenia się króla polskiego Pomorza Gdańskiego. Region ten musiał więc być od południa solidnie zabiezpieczony.
 
W czasie polsko-krzyżackiej wojny 13-letniej (1454-1466) zamek zmieniał kilkakrotnie właściciela. Zdobyty ostatecznie na Krzyżakach w 1461 r. był obsadzony przez załogę toruńską i stanowił własność miasta Torunia przez kolejne 59 lat, tj. do 1520 r., następnie stał się siedzibą starosty polskiego. Spalony i częściowo zniszczony przez Szwedów w 1655 r. popadł w ruinę i uległ znacznej rozbiórce w końcu XVIII w. i w latach 1825-43.
► Więcej >>>
 
Pozostałe zamki krzyżackie Ziemi Chełmińskiej pozostają w formie trwałej ruiny:
Skromne szczątki zamków zachowały się w:
Nie zachowały się zamki w:
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj