Sztuka artystyczna odzwierciedla z jednej strony zamożność, z drugiej poziom kulturalny, intelektualny danego środowiska oraz określa jego krąg cywilizacyjny. Przynależność do określonej cywilizacji, do określonego kręgu kulturowego oraz poziom rozwoju tej cywilizacji (kręgu kulturowego) wyraża się poprzez sztukę i skalę twórczości miejscowych artystów.

Dzieła malarstwa, rzeźby, architektury z okresów średniowiecza i nowożytności, które powstawały pokazując nie tylko możliwości finansowe miejscowych - toruńskich inwestorów, ale też ich aspiracje i przynależność do elitarnej grupy, zachowały się w Toruniu (oraz innych miastach, muzeach na świecie) w dużej liczbie i wysokiej jakości artystycznej. To one tworzyły etos, tożsamość i tradycję kulturową Torunia. Do dziś zachowane są jego dziedzictwem, należącym do kręgu kultury hanzeatyckiej (>>>), czerpiącej z dworsko-rycerskich ideałów, określają toruński genius loci i jego wyjątkowość wśród innych miast.

 

O tym, że w okresie średniowiecza Toruń należał do czołowych ośrodków artystycznych obecnych ziem polskich oraz był jednym z najważniejszych w Europie środkowej zgodnie podkreślają wszyscy historycy i badacze sztuki. Ponadto o takiej randze Torunia świadczy nie tylko monumentalna i nowatorska ówcześnie a zachowana do dziś w znacznej liczbie tutejsza architektura gotycka, ale też dzieła sztuki wytworzone przez artystów toruńskich w miejscowych warsztatach, albo zamówione przez torunian w najwybitniejszych warsztatach obcych, tak wybitnej klasy co Piękna Madonna Toruńska, Chrystus w Ogrójcu, malowidła ścienne w kościołach toruńskich, witraże, wyroby złotnicze czy ścienne i stropowe malowidła w kamienicach patrycjuszowskich i inne.

Było to wynikiem znacznego bogactwa i coraz większych ambicji patrycjatu toruńskiego w okresach świetności Torunia. Patrycjat dążąc do uniezależnienia się od Krzyżaków prowadził własną, i co ważne świadomą działalność kulturalną. Odrzucał jako nieatrakcyjną dla siebie „sztukę zakonną”, stąd też liczne przykłady z przełomu XIV i XV w. odchodzenia od jej motywów i wpływów zagranicznych. Silnie rozbudowany w gotyku krzyżackim program misyjny i maryjny zagłuszał inne wątki ikonograficzne, które odnajdujemy natomiast w fundacjach mieszczan, szukających wciąż nowych podniet artystycznych - Artur Dobry, 1993.

 

W okresie nowożytnym natomiast Toruń zepchnięty został w cień Gdańska. Mimo to twórczość toruńska wyróżnia się na korzyść swoją skalą i jakością wśród innych dużych miast Rzeczypospolitej, tym bardziej, że powstawała ona nie z mecenatu władzy państwowej czy biskupiej, ale z mecenatu tutejszego bogatego mieszczaństwa.

 

O sile ekonomicznej Torunia średniowiecznego i nowożytnego świadczy też fakt, że w Toruniu mecenasem (fundatorem i sponsorem) sztuki był bogaty tutejszy patrycjat, podczas gdy w wielu innych miastach-ośrodkach sztuki rolę taką spełniał przede wszysktim dwór królewski, magnacki lub biskupi.

Źródła inspiracji dla patrycjuszy toruńskich w średniowieczu to przede wszystkim środowisko artystyczne Niderlandów, Wesfalii, Nadrenii, Pragi, a nadto północnych miast hanzeatyckich, a w okresie nowożytnym: nadal Niderlandy oraz Gdańsk. To właśnie kontakty kupieckie-handlowe z tymi obszarami i miastami przyniosły - poza bezpośrednimi korzyściami finansowymi - wzorce, które - zwłaszcza w średniowieczu - były w Toruniu rozbudowywane i wzbogacane o lokalne cechy.